|
|
Не дайшоўшы да сярэдзiны плыткага броду, конь нагнуўся да вады. Доўга, з прыцмокам пiў. Спадцiшка бушавала ў колах цёмная i, здаецца, тлустая вада, далей ад воза рэчка блiшчала, як блiшчыць, астываючы, растопленае волава i па iм бегае цень. Рваў перагонамi вецер, шапацела сухая пры беразе асака.
За ноч змянiлася пагода – вецер развеяў туманец, што з’ядаў першы раскiслы снег, нарваўшы вострую, халодную iмжу з градам.
Конь фыркнуў i, нiбы лянуючыся, але з натугаю, турзануў наладаваны мяшкамi воз – вада, мусiць, ужо загнала пяском колы.
Густа зашумела пад возам, як у прарванай грэблi, рэчка. Хiснулася, стукнуўшыся ў плячо Iмполю, i войкнула ад перапалоху Алеся.
– Вой, у рэчку ўкiнеш.
Колы цяжка зашапацелi па сырым з берага пяску – фурманка выехала з рэчкi. Трапятлiвай лужынай блiшчала i аставалася ззаду шырокая тут, каля броду, вада. Было шкода, што ўсё далее i далее гэты трапятлiвы i жывы бляск рэчкi, як бывае шкода i неяк непамысна чалавеку, калi ён мiнае сярод ночы хату з жоўтым i цёплым агнём у вокнах.
Алесю ахапiў нейкi пусты смутак. Яна павярнулася i, падабраўшы пад сябе ногi, села каля Iмполя на гладкiх, засланых радзюжкаю мяшках. Паглядзела збоку на яго, смешнага, з салявым мяшком на галаве, патрасла яго за руку, штурханула локцем i сказала ўжо вясёла:
– Чаму маўчыш, Iмполька?
– Во конь разуўся, – сказаў ён, давольны, што зноў, як i ўчора, яна пачынае праманваць з iм.
– I праўда, зiма на носе, а каня не падкавалi.
Конь, слiзгаючыся на галалёдзе непадкаванымi, мусiць, ужо шырокiмi, як лапцi, капытамi i спатыкаючыся на пярэднiя ногi, iшоў пад груд. Скрозь чарнелi нiзкiмi купешкамi кусты маладога ялаўцу – пачынаўся хвойнiк.
Аб камень скрыгнула шына – воз падняло i нахiлiла на адзiн бок.
– Ой, i праўда, скiнемся, – Алеся схапiла Iмполя за руку, сцiснула вышай локця.
– Мацней трымайся, – ён прыцiснуў да бока локаць, з нейкай радасцю чуючы пад сваёю яе руку.
Спомнiлася, як учора вечарам Алеся ляжала на ложку, нацягнуўшы да самае барады злiнялую, у чырвоныя кветкi, радзюжку, i зверху гэтае радзюжкi бялелi голыя да мяккага круглага пляча яе рукi. I ён мацней прыцiснуў свой локаць, бачачы перад вачыма тую самую белую, з гладкiм плячом, руку.
Алеся расшчапiла свае пальцы i падрапала яму за бок:
– А што, будзеш?
– Буду, – абярнуўся ён, ловячы яе за вузкую, з халоднымi тонкiмi пальцамi, руку.
Дарога ўсунулася ў зацiшны ад ветру маладнiк; густая, здаецца, i пальца не ўваткнеш, цемната абвалакла шырокiя, з неацярэбленымi, нiзкiмi лапамi хвоечкi. Як у нейкiм чорным глыбакаватым рове, блiшчала гарбамi няроўная, аблiтая галалёдам дарога i, звузiўшыся, гублялася ў цемнаце.
З навалы хмар выцярэблiваўся нiзкi на полуднi месяц. Скоранька шапацеў, радзеючы, дробны, як пясок, град.
– Ну i рука, як лёд, халодная, – Iмполь лёгка цiснуў танкаватыя Алесiны пальцы.
– Затое сэрца гарачае, – яна блiснула бялкамi вачэй i апусцiла голаў. Суконная хустка з’ехала на плечы. Iмполь учуў, што i яго пачынае трасцi, нiбыта ад холаду.
– Во i ты змёрз, – яна цясней падсунулася да яго. – Накрыйся, – i накiнула яму на плечы адно крыло свае вялiкае хусткi.
I праўда, яму зрабiлася цяплей, нейкая сухая гарачыня пякла шчокi. Ён зноў успомнiў учарашнi вечар, удушлiвую цемнату хаты, але страху, тае брыдкасцi, як учора, у яго не было. Яму зрабiлася нават крыху смешна, што ўсё тое, пра што думаў так кожны раз, мучачыся перад сном, можа прыйсцi так проста тут, на возе, у гэтую сырую цёмную ранiцу, на дарозе сярод лесу.
I ён, ужо асмялеўшы саўсiм, выпусцiў з рук лейцы i, як ашалелы, нiчога не помнячы, абхапiў яе, кiнуў на мяшкi, раптам блiзенька ўбачыўшы яе спалоханыя вочы з белымi бялкамi.
– Дурненькi, пераломiш мяне!.. Дай хоць ногi выпрастаю.
Ён трохi працверазiўся, расшчамiў у яе за спiною рукi, згроб разам з шапкаю ў сябе з галавы цяжкi сыры мяшок.
– Здурэў ты… – I голас яе сцiшэў, потым саўсiм задыхнуўся. – Гэта ж дарога – iсцiме цi ехацьме хто… Мiленькi мой, любенькi мой!..
Ён учуў, як яе губы, мяккiя i вiльготныя, шукаюць яго губ. Раптам гарачыня засланiла яму вочы, увесь цэлы свет.
Учуўшы папушчаныя лейцы, спынiўся конь, стаяў сярод дарогi, унурыўшы голаў i стулiўшы ад iмжы вушы. Густа, як порсткая салома, шапацеў нiзкi, абвiты поцемкам хвойнiк. Скоранька i дробна шархацела перамешаная з градам iмжа, востра секла па гнiлым, назганяным на дарогу асовым лiсцi. Вецер зносiў з воза, глушыў задыханы голас:
– Ах, божа, ах, мiленькi мой!.. Люблю цябе, люблю…
– I я… i я цябе.
З-за пазухi жаўтлявай, як рудая вата, хмары выплыў тонкi стары месяц. Паглыбшала яснасць. Высока над месяцам у прагале хмар з трывожным водблiскам маргала i калолася ў вочы сiняя зорка.
– Iмполька, абярнiся, глянь, якая гвязда моргае.
– Дзе?
– Вуньдзека… Ай, ужо схавалася.
– Можа выпагадзiцца, – сказаў ён, шукаючы каля сябе на мяшках лейцы.
Учуўшы гаспадара, конь зрушыў з месца сам. Зарыпеў пад ценжарам мяшкоў, перавальваючыся з боку на бок, поз. З разбiтых калясьмi глыбокiх каляiнаў плюхала i перамешвалася на зацiрку гразь. Iмполь выкiраваў каня на новую, яшчэ не выезджаную каляiну.
Зрадзеў дождж – вецер разбэрсаў нiзкiя хмары, ачысцiў палосу маладога лiловага неба. З яго асыпалiся сатлелыя зоркi – браўся дзень. Скупая вiдната рассунула сырую ноч. Мерк, спускаючыся нiжэй, жоўты месяц. Выяснiўся i зелянеў чорны хвойнiк. Уразнабой пакалыхвалiся, нiбы з iх зляталi пташкi, калматыя выгiнастыя лапы. На растапыраных ёршыкамi iголках дробнымi шклянымi пацеркамi свiцiўся галалёд.
Дарога выбегла на памаладзелую ад сырога лiшая i моху сiваватую ялавiну ў пучках аблiтай галалёдам, з вострымi каленцамi, спалавелай мятлiцы. На старых разорах зялёнымi i круглымi, як купалы на царкве, кустамi вылез ялавец.
Iмполь глядзеў на гэтую сiвую ялавiну ў цёмных кустах нiзкага маладога ялаўцу паабапал слiзкай, у скарынцы блiшчастага галалёду, дарогi; на каня, што варушыў i трос мокрым шырокiм крыжам, – i ад усяго нядаўняга ў душы трапяталася, пералiваючыся цераз край, радасць, перайначыўся, змянiўся свет. Брала дзiва, што ён зрабiўся ясны, як бывае ён ясны ўвесну, на згоне зiмы, калi пасля ўдушлiвай хмурнасцi, абложнага туману адкрыецца сiнюткае, чыстае, як абмытае, неба i чалавек чуе нейкую дабрату да ўсяго.
Iмполю карцела сказаць пра гэта Алесi, але ён саромеўся i толькi крадком зiркаў на яе – яна сядзела тут, у перадку, выцягнуўшы на засланых выцвiлаю радзюжкаю мяшках свае ногi, у новенькiх блiшчастых, з аксамiтнымi каўнерыкамiадваротамi, снягоўцах. Нейкi мяккi, глыбокi спакой, перамешаны нiбы з сорамам, гарэў у яе на твары, i каля куткоў губ у злосцi сцялiся дробныя шнаркi…
У Грабянкаў млын прыехалi прыпазнiўшыся – ужо было завозна: каля абслiзганае пастронкамi парэнчы стаяла фурманак пятнаццаць. Накрытыя радзюжкамi, старымi зрудзелымi буркамi, павыпраганыя конi, стоячы галовамi да воза, тапталi капытамi кучы свежага, што яшчэ курыўсяпараю, памёту.
Спудзiўшы каля конскай кучкi вераб’ёў, Iмполь скiраваў каня да тоўстае, з глыбокiмi ночвамi дупла, старое вярбы. На тлустае, ужо гнiлое лiсце на зямлi, што пахла гаркаватаю сырызнаю, сыпаўся, шархочучы па галлi, дробным раструшчаным шклом галалёд.
У выбрукаваную грэблю, дзе ўкарчэлi крывыя з жоўтымi плямамi лiшая на чарнаватай кары, вербы, плюхала, як у бераг балеi, i пырскала раскалыханая вада. З другога канца возера, дзе стаяў, як чубок нязжатага жыта, белаваты троснiк, разбушаваны вецер гнаў адну за адною цяжкiя хвалi. Пры беразе ў бруднай пене гойдалася набрынялая салома.
Пад старым, залапленым новымi жоўтымi дошкамi мостам густа шумела, недзе падаючы ў шчылiны паднятых заставак i выгiнаючыся шырокiм пасам, цяжкая вада. Пырскала дробным шнурочкам пацерак, разбiвалася аб слiзкiя ў зялёным моху каменнi, кiпела, што на агнi. Было вiдаць, як па нiзкай, за мостам, рэчцы плыве, круцiцца да берага белы шум.
Ад возера пахла прэснай, гнiлою вiльгаццю. З сiвага, абкуранага мукою млына з чорнаю прорваю адчыненых дзвярэй быў чуваць глухi, як зпад зямлi, грукат.
– Ого, да полудня цi змелем? – Iмполь азiрнуўся на фурманкi i саскочыў з воза. Накульгваючы на наседжаную нагу, перакiнуў цераз каня лейцы.
– Два камяне… Няўжо не ўправiмся? Пайду ж гляну, – трымаючы на локцях аб’еханую з плячэй вялiкую суконную хустку, Алеся абышла размешаную нагамi гразь i схавалася ў цемнаце млына.
Iмполь закруцiў за дуплявую вярбу лейцы i, павесiўшы на галаву каня торбу з аўсом, глядзеў на чорную прорву дзвярэй з белым, закураным мукою вушаком. Едкi мучны пыл абцерушыў аж да чырвонага чарапiчнага застрэшка сухую ў косых шчылiнах сцяну. Белым было i ластаўчына гняздо, што прыляпiлася пад самым вiльчыкам.
Сiвая, падпудраная мукою маладзiца вызiрала на двор – яе брала цiкавасць, хто прыехаў яшчэ.
Iмполь, злавiўшы пiльны, востры позiрк, пазнаў Вацю. Сэрца яго аблiлося пякучай раптоўнаю гарачынёю, страпянулася.
Яна скрывiла губы, здзiвiўшыся, што ўбачыла тут яго. I пайшла сюды, смеючыся i паказваючы жаўтаватыя зубы са свiшчом у верхнiм радку. Кругом яе поўных сцёгнаў i лытак круцiлася фалдамi паркалёвая спаднiца. Нешта ўжо чужое злавiў Iмполь у яе хадзе, у паставе – яна, здаецца, гэтак нiколi не ўцягвала галаву ў плечы. Яго ўзяла брыдкасць за тое даўнейшае, што ён наравiў яе. I ўчуў, што зноў, быдта зашчэмленая ў руцэ пташачка, сцiшылася сэрца. Яму зрабiлася толькi неяк непамысна, што яна тут, заварушылася нават злосць, што яна падыходзiць да яго i смяецца, крыва расцягваючы губы, выскаляючы гэтыя дробныя, жаўтаватыя, са свiшчом уверсе зубы.
– Ой, i ты тут!
– Тут, – сказаў ён, нешта перасiльваючы ў сабе. Яна падняла свой поўны, з абсiверанымi, як у лусцэ, шчокамi твар, зацярушаны дробненькаю пудраю мукi. Глядзела з-пад белых, таксама абсыпаных мукою, броваў.
– З кiм жа ты прыехаў? Дзе ты цяпер?..
– Блiзка тут. У Верасаве.
– Цi не Корсакава Алеся з табою?
– Ага.
– Во, харошую знайшоў! Гэта ж некалi да яе ўсе хлопцы сваталiся, – нейкая зайздрасць была ў яе голасе.
– Я ж не музыкант – не перабiраю. Якую ўжо бог даў, – Iмполь чуў, што не можа схаваць сваю злосць, раздражняла гэтае распытванне – быдта сляпцом лезлi ў душу. Ён паставiў на возе мяшок i, павярнуўшыся да яго спiною, цераз плечы, падняўшы локцi, узяўся абедзвюма рукамi.
– Пачакай, хачу нешта сказаць табе, – яна заступiла яму дарогу.
Ён стаяў, прыгнуўшыся i трымаючы нахiлены да плячэй поўны, гладкi мяшок.
– Бойся ты яе.
– А чаго я маю баяцца? – ён падтрос на плечы мяшок.
– Харошая надта. А з хараства, кажуць, вады не нап’ешся. Жыць трэба. Мужыка першага са свету звяла… Род ужо iхнi гэдакi… – на яе шырокiм гладкiм лобе сабралiся дробныя шнаркi. Поўныя, абсiвераныя, як у лусцэ, шчокi пачалi сiнець ад холаду.
– А чаго ты мне гэта гаворыш?
– Шкадую цябе.
Ён ускiнуў на плечы мех i, коўзаючыся па размешанай, як цеста, гразi, што чвякала пад нагамi, панёс яго ў млын. У душы асядала чорным накiпам нейкая брыдкасць, нiбы зрабiў што каму гадкае.
У млыне пахла пылам, цёплаю падпаленаю мукою. Пад нагамi дрыжала падлога. Цяжкi грукат камянёў глушыў чалавечыя галасы – яны пералiвалiся, як пералiваецца голас у гаркавага чалавека.
Распаўнелы, у хромавай тужурцы, год пад трыццаць мужчына з чорнымi, нiзенька падбрытымi вусiкамi, што толькi зачапiлiся за край чырвонае тлустае губы, гаварыў нешта сухому даўганосаму мельнiку ў сiвай ад мукi кепцы. Гэта быў Грабянка – асаднiкаў сын, гаспадар млына.
Мельнiк, дробненька перабiраючы пальцамi, пачухаў каля вуха белыя ад мукi валасы, заплюшчыўшы вочы, махнуў галавою i пайшоў да карычневых скрыняў, што траслiся сярод млына. У насыпаным ледзьве не да берагоў зеленаватым жыце вытачылiся неглыбокiя лейкi. Мужчына ў кароткiм жоўтым кажушку са зморшчанымi рукавамi спускаўся пад падлогу – там недзе ў абелiзганы скрэблам жолаб сыпалася цёплая, слiзкая i рудаватая мука.
Астатнiя сядзелi на мяшках у цемнаватым кутку – чакалi свае чаргi.
Iмполь круцiўся з мяхом на спiне, вызiраючы, дзе яго скiнуць.
– Сюды, Iмполька, сюды, – адтуль, з цемнаватага кутка, аказалася Алеся.
Iмполь пераступiў нечыя выцягнутыя на падлозе, сiняватыя вышай ануч ногi.
– Восьдзека скiнь, – паказала яна на пустое месца каля абслiзганае мяшкамi сцяны. – Мы будзем во за дзядзькам Радзюком.
Нахiлiўшыся, Iмполь спусцiў з сябе цяжкi, што адабраў плечы, мех.
Каля сцяны заварушыўся аблезлы барашкавы каўпак. З-пад яго скоса пазiралi знаёмыя вочы. Iмполь пазнаў старога Радзюка. Чуючы злосць, што ад гэтага каўпака ўжо нiдзе не ўцячэш, зноў пераступiў худыя, з задранымi калошамi ногi, пайшоў па другi мех.
Ваця, стаiўшыся ў палахлiвым кутку, цiкавала то за iм, то за Алесяю. Нейкаю знябожанаю, збедненаю i яшчэ больш пабрыдчэлаю выдавала яна.
Алеся, мусiць, учуўшы на сабе гэты позiрк, з ганарыстаю пыхаю пайшла да воза, чмыхнула носам, як чмыхае бадлiвая маладая карова, ганарыста круцячы вострымi вiлаватымi рагамi, i, маўчучы, памагала Iмполю пакласцi на плечы мяшок.
Пра Вацю яна загаварыла ўжо дома, калi яны, вярнуўшыся з млына, высыпалi ў кадушку муку.
У цьмянай стопцы, дзе пахла кiславатым вiнным хлебам, Алеся, як спатыкнуўшыся, прыпала да Iмполя, сказала, тулячыся шчакою да яго грудзей:
– Стары Радзюк сёння ў млiне казаў, што ты кахаўся з гэтаю белкаю. I хто такую любiцьме – белая, як злiнялы прусак, i броваў у яе нямашака. Дурны ён. Ты ж чысты да мяне прыйшоў. Ты не ведаў яшчэ баб… Дурны гэты Радзюк…
Iмполь прыгарнуў яе да сябе – губамi чуў мяккiя, гладкiя, як расчасаная ручайка лёну, яе валасы. Яны пахлi густою малiсай.
– Праўда, не ведаў?
Ён блiзенька ўчуў усю яе, бачыў, як заблiшчалi яе вочы ад яснасцi з акенца – адтуль дыхала халаднаватым, як з лядоўнi, ветрам.
– Хачу, каб ты астаўся ў мяне. Жыцьмем разам, чуеш?
– Чую.
– I зямля будзе наша, чуеш?
– Чую.
– Люблю цябе моцна-моцна, чуеш?
Але вымавiць слова ён ужо не паспеў – задыхнуўся ад яе вiльготных, крыху адкрытых губ.
|
|
