8. ВУЛЬГАРНАЯ ПРЫГАЖУНЯ
З добрай доляй гіроніі адна беларуская казка апавядае, як Творцу падчас стварэньня жывёльнага й птушынага сьвету раптам не хапіла начыньня.
Вось якраз тады Нябесны Гаспадар хуценька вынайшаў і адразу ўпершыню ўвёў у дзеяньне закон кампэнсацыі. Менавіта тады за адсутнасьць разумовых здольнасьцяў бык быў кампэнсаваны моцнымі рагамі, за недахоп сьмеласьці й сілы зайцу дасталіся хуткія ногі, а непараўнальны пясьняр лесу салавей, ніякаваты з выгляду, быў узнагароджаны надзвычайным голасам.
Калі пакорпацца ў лябірынтах жыцьця й выцягнуць на сьвет Божы розныя тыпы чалавечых характараў, улучна з так званым чалавекам нармалёвым, можна ўпэўнена западозрыць, што Творца -- насуперак сьцьвярджэньням Бібліі -- прыклаў той самы закон і тады, калі вырабляў чалавека.
Ад таго яшчэ часу Адам усё вывучае штодня й намагаецца вытлумачыць разнаякасныя вартасьці й заганы Евы. Заўзятыя рупліўцы гэнаЕ навуцы часам нават могуць быць шчодра ўзнагароджаны за свой імпэт: сярод кветак жаночых клюмбаў такі можна яшчэ напаткаць тое, што называецца ідэальным выпадкам -- дзяўчына, у якой бы так ёмка спалучаліся процілегласьці паміж ейнымі фізычнымі й духоўнымі якасьцямі.
Марыя Каравай сустрэла такую дзяўчыну ў школе, хаця, зрэшты, ёй ніколі не прыходзіла на розум практыкаваць зь сябе дасьледчыка-аматара ў гэтай хітрасплеценай навуцы чалавечых душаў. Штодня занятая авалоданьнем розных галінаў навукі, яна не зьвяртала аніякае увагі на нейкую Ларысу Войнік -- ажно да дзявятае клясы, калі ўсё ж давялося яе заўважыць. Бо менавіта на ёй, на Марыі, адбіліся разнаякія дэфэкты характару гэнай дзяўчыны.
Выгляд Ларысы ня мог не ўражваць зь першага пагляду. У свае шаснаццаць яна была ўжо дзеўка ў саку, і, здаецца, нават школьная сукенка акрэсьлівала буйнасьць ейнай прыгажосьці. Можна рызыкнуць і параўнаць Лару зь нейкім рэдкім відам, што бывае раптам прарасьце сярод таго травастою за дварамі, якога тут процьма, у гэтай сельскай краіне. Нават даволі пераборлівы мастак знайшоў бы ў ёй ўдалы аб'ект, каб унесьмяроціць яго для будучых пакаленьняў.
Пекную, добра зладжаную постаць дапаўняў прыгожы тварык з блакітнымі вочкамі й русымі валасамі. Любы касмэтоляг даў бы добрую манэту, каб папрактыкаваць сваё мастацтва на гэтым твары, зробленым бы на замову, і спатрэбілася б толькі пара ўмелых дотыкаў майстра, каб прадставіць яго сьвету ў поўнай дасканаласьці.
Але ў савецкім грамадзтве, дзе жанчыны жылі як цяглавыя коні -- клалі цэглу, варылі сталь, аралі зямлю, -- не было месца для цэнтралізаванай вытворчасьці касмэтыкі для прыгожага полу. Школьніцам нават забаранялася карыстацца памадай для вуснаў. Так што прыгажосьць, што дасталася Лары, была цалкам ня штучнай, а ейнай собскай, прыроднай.
Пэўна ж, натуральна чакаць, што прыгожыя стварэньні й жывуць, і паводзяць сябе прыгожа.
Але... У выпадку з Ларай вы будзеце поўнасьцю расчараваныя, бо яна была да такой ступені амаральная, што нават ужо й не хавала заганаў свайго характару. Сьціпласьць -- гэты істотны падмурак вонкавага шэдэўру -- у ёй цалкам адсутнічала. Дзяўчына была агрэсіўнай і зьняважлівай, грубай і нахабнай. Калі й былі ў ёй якія дабраякасьці ад нараджэньня, то й яны ня мелі ніякага шанцу для разьвіцьця ў дзяржаўным дзіцячым доме.
Так, выхаваная савецкім грамадзтвам, у дзіцячым доме, так ніколі й ня зьведаўшы ні сямейнага цяпла, ні хрысьціянскае маралі, яна практычна стала ўвасабленьнем шматлікіх этычных вычварэньняў гэнага грамадзтва. Так што ў Ларыным выпадку клясічная марксісцкая догма аб тым, што чалавека выхоўвае атачэньне, можа быць выкарыстана для доказу поўнай безгрунтоўнасьці гэнага самага савецкага атачэньня.
Назіраючы за Ларай у школе ці па-за ёй, хацелася падысьці ды па-бацькоўску параіць: "Паслухай, дзяўчына, ну ня будзь жа ты такой грубай. Ты ж такая прыгожанькая, але твае паводзіны й язык твой брыдкі псуюць усё на сьвеце. Ну, стрымлівай жа ты сябе, будзь сьціплай, добрай дзяўчынкай, і ўсе будуць адно захапляцца табой".
Калі Лара гаварыла ці нешта рабіла паўсядзённае, ейны твар, які ў спакоі быў сама анёльская нявіннасьць, набываў недаравальную брыдоту. Ня дзіва, што хлопцы-аднакашнікі цэлы час намагаліся зацягнуць яе ў кусты, як нейкую вулічную бадзягу, якой яны яе й лічылі. Па вакрузе пайшлі розныя погудкі, калі яна, яшчэ вучыўшыся ў школе, рассупоніла сваю цягу да мужчынскага полу. Колькі там было праўды, у тых гісторыях, сказаць цяжка, але тут варта прыгадаць унівэрсальную прымаўку, што дыму без агню не бывае.
Лара ўспрымала як належнае тое, што была здольная прыманіць хлопцаў папросту адным кіўком пальца, і ў гэтым, як потым аказалася, і палягалі карані ейнага разладу з Марыяй. Хлопцаў, што спачатку былі прывабленыя ейным зьнешнім выглядам, потым адварочвала ад яе з-за ейнага паскуднага характару, манер і паводзін, і тыя як правіла тады аддавалі перавагу кампаніі з Марыяй. Адна з самых прывабных дзяўчын ў школе, Марыя была і сьціплай, і лагоднай -- а менавіта гэтых якасьцяў Лары й не хапала. А яшчэ яна была й стараннай навучэнкай і абганяла ў клясе ўсіх.
Ларына пэрсона не вытрымлівала ніякіх параўнаньняў. Напханая лжывымі каштоўнасьцямі, ускормленая брыдотай савецкай этыкі, дзе бацькі, дзяды й Сам Бог сталі непатрэбнымі выгнаньнікамі, абылганымі й апляванымі, яна ніяк не магла спасьцігнуць, як нехта прыгожы, як Марыя, мог бы валодаць здаровымі маральнымі якасьцямі.
Гэты фронт мусіць быць зьліквідаваны, вырашыла Лара. Мусіць жа быць нейкі бруд, у якім трэ вываляць гэтую дзеўку й дыскрэдытаваць яе на любы спосаб.
І вось неяк раптам Марыя заўважыла, што, пэўна, зрабілася мішэньню нейкіх плётак. Хлопцы, што раней паважна ставіліся да яе, цяпер ледзь прыхоўвалі шматзначныя, юрлівыя позіркі, некаторыя нават асьмельваліся адкрыта рабіць прапановы. А Лара стала зьдзекліва высьмейваць яе перад усімі аднакляснікамі.
Спачатку Марыя была агаломшана, нічога не разумеючы. У сваіх паводзінах яна ня бачыла ніякіх падставаў для такіх брыдкіх плётак. Тады яна вырашыла пакорпацца глыбей і пашукаць крыніцы гэткае навалокі. Гэта было ня так цяжка зрабіць: усе ніткі вялі да аднаго клубка -- Ларысы Войнік.
Сябры параілі Марыі паведаміць пра Ларыны нізкія звады ў камітэт камсамолу. Тэарэтычна, прынамсі, гэты ворган мусіў быў стаяць на варце маральнага кодэксу камуністычнай моладзі. Паразважыўшы, яна не пагадзілася, бо баялася быць уцягнутай у яшчэ большае балота.
Такім чынам Марыя не прыняла Ларынага выкліку, а проста старалася, як магла, як бы ні было часам цяжка, не зьвяртаць увагі на ейныя гідкія намовы.
Каб прывесьці гэтую заражаную сітуацыю да выбуху быў патрэбен кнот -- і ён зьявіўся на сцэне ўв асобе Віктара Вясёлкі, сына новага начальніка чыгункі, які толькі што пераехаў у іхны горад.
Віктар быў адным з тых хлопцаў, каго можна было справядліва назваць прыстойным чалавекам, інтэлігентным, ветлівым, дружалюбным і да чорцікаў прыгожым. Што да поўнага камплекту ён валодаў і добрым пачуцьцём гумару, і дастатковай разважлівасьцю, каб падабацца кожнаму. Карацей кажучы, ён быў тым, каму проста на раду было напісана быць на вёсцы першым хлопцам.
Лара зараз жа паклала вока на новапрыбыша; дзеўка вырашыла, што такі цэнны тып ня мусіць высьлізнуць зь ейных рук. Што да Марыі, то Лара не прамінула яе папярэдзіць:
-- Трымайся далей ад Віктара. Ён -- мой. І толькі паспрабуй стаць на маім шляху!
-- Не хвалюйся, -- адказала Марыя з пэўнай доляй паблажкі. -- Забірай яго сабе. Нават больш: калі ён і прыйдзе да мяне -- я завярну яго да цябе назад.
|
