|
XVII – Ну, як жа вам, панічок, гасцілася? – пытала бабка Лабановіча. – Ой, бабка, добра гасцілася! «Было што піты і есты, але прынукі не было», – адказаў настаўнік на паляшуцкі лад. – У мяне, панічок, капуста ад абеду засталася, можа, вы хлебанулі б крыху? – Не, бабка, есці я не хачу. – То, мусіць, вас той паніч добра частаваў? – А як жа, бабка! Дзякаваць Богу, пачаставаў на славу. – Ну, то і добра, панічок! Да бабкі хтосьці прыйшоў. Яна зараз жа выйшла ў кухню, а Лабановіч сеў за вучнёўскія сшыткі. Перагледзеўшы, палажыў іх на месца і колькі разоў прайшоўся па пакоіку. Усе гэтыя часы ён чуў, што яму як бы чагось не стае. Чаго? Рэч вядомая: яму трэба пабачыць панну Ядвісю. Не: гэта не так. Яму проста хочацца пабачыць яе. Якая ж тут патрэба? Хіба ён мае сказаць ёй што?.. А чаму ж не мае? Ці ж гэта не была б праўда, каб ён прыйшоў і сказаў да яе: «Я прыйшоў да цябе, бо хачу бачыць цябе, хачу чуць твой голас: ён гучыць для мяне, як вясна; хачу пачуць твой смех, бо ён, як промень сонца асвятляе мне душу. Я прыйшоў да цябе, бо прывяло мяне сэрца». «Не, дудкі, брат, ты гэтага не пасмееш сказаць ёй. Так можа сказаць Сухавараў, бо ў яго словы не ад сэрца і ні да чога яны не абавязваюць яго, – думаў Лабановіч. – Чым меней думаць, тым лепей. Проста захацеў пайсці і пайду». Хвіліну ці дзве счакаўшы, Лабановіч хутка перакінуўся на двор пана падлоўчага цераз невысокі плот, які адгароджваў двор школы ад двара падлоўчага, і пастукаў у дзверы. Ніхто не ішоў адчыняць: або не чулі стуку, або не было дома. Ён пастукаў мацней. Зараз жа пачуліся чыесь крокі. Дзверы бразнулі і адчыніліся. – Ёсць хто дома? – спытаў настаўнік служанку пана падлоўчага. – Пан з паняю паехалі ў Хатовічы, дома паненкі і Чэсь. – Проша, проша! – падбегла Габрынька і папрасіла Лабановіча заходзіць далей. Маленькая, жвавая смуглянка, здавалася, была вельмі рада госцю. Жывыя і бойкія вочкі яе так і свяціліся радасцю. – Калі ласка, проша да пакоя! Габрынька ўзяла лямпу і павяла госця ў прасторны пакой. – Сядайце, калі ласка. – Я, можа, не ў час зайшоў да вас і пашкодзіў вам у рабоце? – запытаўся Лабановіч. – Барані Божа! Якая ж у нас работа?.. Вы так рэдка да нас заходзіце... – Што маю права часамі і спыніць вашу работу, асабліва калі яна непрыемная? – Работы, пане настаўніку, ніколі не пераробіш. – Гэта праўда. – Ці не можна ведаць, якая праўда? – вясёлым, маладым голасам прамовіла панна Ядвіся, падыходзячы да настаўніка. – Добры вечар, пане Лабановіч! Ядвіся падала руку, ускінула на настаўніка свае чыстыя цёмныя вочы і затрымала на ім свой погляд, як бы штось чытаючы на яго твары. – Што ж гэта вас не відаць нідзе? – прамовіла яна. – І да нас не заходзіце. – Каб я да вас часта заходзіў, то, напэўна, не заўважыў бы, як вы пахарашэлі, – смеючыся, адказаў Лабановіч. Ядвіся на міг апусціла вочы. – Цяпер я вас разумею, – сказала яна. – Вы чакалі, покі я не пахарашэю, бо такую, якою вы сустракалі мяне першыя разы, вам непрыемна было бачыць? Праўда? – А панна Габрыня за гэты час пастарэла, – не адказваючы на пытанне панны Ядвісі, сказаў Лабановіч. – Ну, што гэта вы! Як бы раней намовіліся, – запратэставала маленькая Габрынька. – І татка называе мяне старэнькаю, і вы тое самае кажаце. – А вы мне не адказалі, – стаяла на сваім Ядвіся. – Я ад вас не адступлюся, покі не адкажаце. – Ну, то ў такім разе я ніколі не адкажу вам, бо мне вельмі будзе цяжка, калі вы адступіцеся ад мяне. Ядвіся прыкінулася ўсерджанай і нецярпліва тупнула. – З вамі ніяк нельга да праўды дайсці. А вось жа я адступлюся: хачу паглядзець, як вам будзе цяжка. Панна Ядвіся адышлася і села на канапу. Лабановіч перайшоў у цёмны куток пакоя. – Куды ж вы схаваліся? – спыталася Габрынька. – Я не хачу, каб ваша сястра бачыла, як мне цяжка. Паненкі заліліся вясёлым смехам. Панна Ядвіся зняла з лямпы абажур і падышла да Лабановіча. – Пакажыце, як вам цяжка? – А цяпер мне зусім лёгка! – смяяўся Лабановіч. – У вас сем пятніц на тыдні! – сказала Ядвіся і папрасіла яго бліжэй да лямпы. Настаўнік і паненкі селі каля стала. – Дзе ж вы былі і каго вы бачылі за гэты час, покі мы тут старэлі і харашэлі? – не вытрымала панна Ядвіся, каб не засмяяцца. Лабановіч пазіраў на яе вясёлы і дапраўды пахарашэўшы твар, на гэтыя тонкія, прыгожа скругленыя бровы. Яму было прыемна ў кампаніі гэтых дзвюх мілых дзяўчынак. – Перш-наперш прашу прабачэння, што не перадаў вам паклонаў ад Сухаварава і Турсевіча. – Ну, як жыве пан Турсевіч? – А чаму вы наўперад не запыталіся, як жыве Сухавараў? – запытаў Лабановіч і бачліва паглядзеў на Ядвісю. Ядвіся і Габрыня пераглянуліся, усміхнуўшыся. Як відаць, у іх была гутарка аб Сухавараве, і яны знайшлі ў ім нешта такое, з чаго цяпер смяяліся. – Вы не чулі, як пан Сухавараў грае на гітары? – спытала Габрыня, не вытрымала і залілася смехам. Ядвіся стрымлівалася, паглядаючы на настаўніка. А потым і яна засмяялася, ды так заразліва, што і Лабановіч смяяўся, гледзячы на іх; нават малы Чэсь, які ўвесь час моўчкі сядзеў каля печы, мусіў смяяцца. – Калі дазволіце, я скажу прычыну вашага смеху. Сёстры адразу перасталі смяяцца. – Ну, скажыце! – разам прамовілі яны. – У вас была гутарка аб Сухавараве. Вы зацікавіліся – які выгляд мелі б губы пана Сухаварава ў той час, калі б ён граў на гітары і сам падпяваў бы. Ядвіся апусціла галаву. Зірнуўшы на Габрыньку, яна не магла ўтрымацца ад смеху і дала яму поўную волю. Лабановіч дагадаўся, што правільна зразумеў прычыну іх смеху. – Што, праўда? – Вы не аматар адгадваць, – адказала Ядвіся. – Усё гэта вы самі выдумалі. – Панна Габрыня, напэўна, скажа праўду. Габрыня зірнула на Лабановіча, потым на Ядвісю. Дзяўчаты зноў засмяяліся. – Вы праўдзівы ці не? – нечакана запытала настаўніка Ядвіся. – Чаму вы так пытаецеся? – здзівіўся крыху Лабановіч, пазіраючы ёй у вочы. – Проста, мне цікава ведаць. – Як бы я вам ні адказаў, усё роўна вы не паверыце. – А чаму вы думаеце, што я вам не паверу? – Каб вы мне паверылі, то, я думаю, вы не пыталіся б у мяне аб праўдзівасці. – Але вы не ведаеце, ці веру я вам, ці не; не ведаеце, ці лічу вас праўдзівым. Мне проста хочацца ад вас пачуць, як вы думаеце пра сябе. – Значыць, вы самі пра мяне ўжо думалі? – усміхнуўшыся, запытаў настаўнік. Ядвіся крыху замяшалася, і ледзь прыметны румянец выступіў на яе шчоках. – Калі вы спаткаеце чалавека, дык не можаце аб ім не падумаць, – сур'ёзна прамовіла яна. Лабановіч на хвіліну задумаўся. – Прызнацца, я ніколі не цікавіўся гэтым пытаннем. Тут, на ?алессі, дзе людзей сустракаеш мала, можа, і задумаешся над кожным чалавекам, які ні пяройдзе перад тваімі вачамі. Але ў горадзе, дзе не паспяваеш больш-менш стала заўважыць твар кожнага стрэчнага, я думаю, што гэта проста немагчыма. Можа, дзе ў мазгах гэты працэс і выяўляецца, але ў нашай свядомасці ён дапраўды не адбіваецца. – Я ў гарадах не была, – адказала панна Ядвіся, крыху нахмурыўшыся. – Ах, Ядвіська! Што ж гэта мы: і не падзякавалі пану настаўніку за кнігі. – Выбачайце, я і забылася. Вельмі дзякую вам, – прамовіла Ядвіся. – А вы прачыталі іх? – Даўно прачыталі, – адказалі дзяўчаты. – Я яшчэ прынясу, калі кнігі вам спадабаліся. Служанка прынесла самавар. Селі піць чай. – Ну, а як жа спадабаліся вам кнігі? – пытаў Лабановіч паненак за чаем. – Вельмі цікавыя кнігі! – сказала Габрынька. – Мы іх чыталі цэлымі вечарамі. – Ці гэта ўсё была праўда, што там напісана? – спытала Ядвіся. – Кожнае, самае праўдзівае апавяданне, разумеецца, не ёсць фатаграфія, але ў яго аснове ляжыць праўда. І кожная звычайная з'ява жыцця, калі ахінуць яе ў прыгожую форму і асвятліць больш-менш яскрава тым ці іншым светапоглядам і пры гэтым яшчэ вызначыць тыя, часта непрыметныя пружыны выяўлення нашай душы, што звычайна не ўлоўліваюцца нашым вокам, – можа быць тэмаю для вельмі цікавага апавядання. Хоць бы ўзяць для прыкладу вас. Можна б было, – каб знайшоўся такі, разумеецца, мастак, – цікава напісаць, як у глухім Палессі гадаваліся і раслі дзве красуні сястры. Гэтыя дзяўчаткі хочуць вырвацца на шырокі прастор жыцця, бо іх забівае і губіць гнілое паветра палескіх балот і гразь розных падонкаў культуры. Вось вам аснова апавядання, драмы і чаго хочаце. А ўжо справа самога пісьменніка дадаць тыя ці іншыя завязкі, узяць той ці другі тон, гледзячы па яго здольнасці... Для яго тут расчыняюцца шырокія магчымасці. – Хоць бы ўжо вы не смяяліся з нас, пане Лабановіч, – засмучана адказала панна Ядвіся. Лабановіч звярнуў увагу, што ён закрануў нейкія балючыя струны ў Ядвісі. – А вы ўзялі б дый напісалі б аповесць аб дзвюх сёстрах, – сказала хітра Габрыня. – Напісалі б, што ў іх быў стары сабака Негрусь, у якога заўсёды цяклі з роту сліні... Габрыня не магла гаварыць далей з-за смеху. Гэты смех перайшоў і на Ядвісю, і Лабановіча, бо Негрусь лічыў сваёй патрэбай заўсёды пабрахаць на яго і наогул быў смешнаю псінаю. – А я вам чагось не сказала, – гаварыла Ядвіся на развітанне настаўніку. – Ну, скажыце! – Не, скажу другім разам.
|
|