|
|
XXXII
На чацвёрты дзень Вялікадня вярнуўся Лабановіч у сваю школу. Яшчэ вечарам таго ж самага дня, калі цельшынцы здавалі свае грахі а. Мадэсту, надумаўся ён паехаць дадому, каб крыху праветрыцца і хоць на кароткі час адысціся ад круга тутэйшых уражанняў і сваіх настрояў. Але на першыя ж дні свят яго моцна пацягнула сюды, бо быць блізка ад Ядвісі і бачыць яе хоць зрэдку стала яго патрэбаю. Едучы назад, ён не спаў дзве ночы, а па дарозе, апрача таго, яму прыходзілася віншаваць таго-сяго са святым Вялікаднем і, разумеецца, крыху падвіншавацца. Утомлены бяссоннымі начамі і выпіўкаю, ён пачуў сябе вельмі добра, улёгшыся на сваёй пасцелі, і зараз жа заснуў крэпкім-крэпкім сном.
Даведаўшыся, што прыехаў сусед, пан падлоўчы праз паўгадзіны, прымасціўшыся пад акном, дзе спаў настаўнік, барабаніў кулаком у раму і клікаў:
– Прафесар велькіх букваў! О, прафесар! Чуеш? Уставай піць гарэлку!
Лабановіч спаў крэпка і нічога не чуў. Падлоўчы быў падвыпіўшы і не адступаўся. Яго кулак часцей і шмат мацней пачаў барабаніць па сярэдняй раме. Шыбы зазвінелі, а з некаторых пасыпаўся кіт.
Падлоўчы Баранкевіч, звярнуўшы на гэта ўвагу, засмяяўся і прамовіў сам сабе:
– Чорт яго бяры, прафесара: павыбіваю яму вокны!
Лабановіч на гэты раз пачуў грук і скрозь сон дагадаўся, што яго будзіць падлоўчы, але расчыніць вочы і падняць галаву проста не меў сілы. Калі ж грук пачаўся з новай сілаю, ён громка прамовіў:
– Га-а!
– Уставай, прафесар! – гукаў з двара Баранкевіч.
Лабановіч узняўся, адчыніў фортку і стаў прасіцца:
– Пане суседзе, не спаў тры начы – не магу!
– Што за «не магу»? Зараз жа адзявайся, бо, далібог жа, прыйду і павалаку так, як ты цяпер ёсць. А будзеш упірацца, то паклічу Рыгора і Язэпа і, далібог, прывалачом вось так, як цяпер ляжыш. А ў мяне і паненкі ёсць.
Лабановіч убачыў, што ад падлоўчага не адчэпішся, і стаў адзявацца. Памыўшыся халоднаю вадой, ён крыху асвяжыўся і прыйшоў да памяці. Ён пералез добра знаёмы яму пералаз і ступіў на ганак пана падлоўчага. Негрусь па свайму сабачаму звычаю забрахаў разы тры, павільваючы хвастом, як бы хочучы сказаць: «Гэта я так сабе брашу, без злосці».
– А што? Збаяўся: прыйшоў-такі! – спаткаў «прафесара» падлоўчы ў сваім пакоі.
Даўжэразны стол, якога раней настаўнік не бачыў у пана падлоўчага, стаяў каля сцяны, прыпёрты да яе шчыльна адным сваім краем. Гэты стол, як ёсць, быў завален пірагамі, бабкамі, мясам розных гатункаў і рознага прыгатавання. Штук шэсць шкляных банак з крэпкім хрэнам выглядалі з розных месцаў стала, тры «буслы» гарэлкі высока падымалі галовы над стусамі закусак. Шынкі, як падушкі, абтыканыя зелянінаю, ляжалі важна зялёнымі ўзгоркамі.
На дзябёлым крэсле старасвецкай работы сядзеў чыгуначны майстар Грыгарэц, з шырачэзнаю спінаю, дубовага складу чалавек, ніколі ў жыцці не ведаўшы страху перад гарэлкаю. Ён быў тоўсты, крэпкі і меў выгляд навоя, на які толькі што навілі кросны ў дванаццаць губіц. Рыжая і ўжо з лысінаю галава яго насілу пакручвалася направа і налева на кароткім, але незвычайна тоўстым карку. Маленькія вочкі яго ўжо замасліліся, але ён не касаваўся перад чаркамі і ліў іх, як у бочку. Тут жа была і панна Людміла са сваім братам Анатолем. Анатоль, паздароўкаўшыся з настаўнікам, зараз жа пайшоў шукаць прыпынку для свае галавы, у якой цяпер малаціла нейкая малатарня. Людміла толькі правяла яго балесным поглядам. Яна была адзета ў лёгкую шаўковую блузку колеру льнянога цвету і выглядала вельмі прыгожаю і цікаваю. Ядвіся таксама была адзета з густам. На ёй была чырвоная атласная кофтачка, якая вельмі ішла да яе смуглага твару, а пышныя цёмна-каштанавыя валасы былі перахвачаны чырвонаю ж, як жар, стужачкаю. Габрынька стаяла каля музычнае скрыначкі, з якой нядаўна грымела музыка.
– Тут, пане мой, паненкі адны сядзяць, а ён спаць заваліўся, – адчытваў Лабановіча вясёлы падлоўчы.
Падышоўшы да Людмілы, Лабановіч спыніўся і сказаў ёй:
– Чаму вы, панна Людміла, не перахрысціліся, убачыўшы мяне?
Ядвіся зірнула на Лабановіча, потым на Людмілу, Людміла, асвятліўшы свой твар усмешкаю, пазірала на яго, штось прыпамінаючы, а потым весела засмяялася.
– Аднак жа вы злапомны.
– Зусім не, – адказаў настаўнік, – я толькі хацеў вам напомніць, што, угледзеўшы «святога», трэба перахрысціцца.
– Ну, годзе табе тут любошчы разводзіць, – падышоў падлоўчы і ўзяў настаўніка пад руку. – Вып'ем!
– Ой, паночку, за што вы на мяне ўгневаліся? З раю ў пекла цягнуцца? – скардзіўся Лабановіч, гледзячы на паненак.
– І ў пекле паненкі ёсць, ды яшчэ такія, якіх і ў раі не знойдзеш, – прамовіў падлоўчы і, пакланіўшыся паненкам, папрасіў прабачэння, што забірае ад іх кавалера.
– Але нічога, – заспакоіў ён іх, – пан прафесар шмат цікавейшы будзе, вярнуўшыся ад стала.
Падлоўчы Баранкевіч наліў чаркі.
Грыгарэц вельмі спрытна кульнуў сваю чарку; здавалася, што ён яе і не піў, а так толькі ўскінуў галаву, каб паглядзець, як высока столь у пакоі падлоўчага. Закусваючы, ён штурхануў локцем Лабановіча і ціха прамовіў:
– Ну, як наконт маладзічак?
Настаўнік нічога не паспеў сказаць, бо перад ім ужо стаяла другая чарка.
– Выпі, тады будзеш закусваць. Мы тут, пане мой, мардаваліся, а ён сабе спаць палажыўся.
І гаспадар прымусіў яго выпіць яшчэ чарку.
Лабановіч пабег да паненак, запрашаючы іх да стала.
– Пойдзем! – прасіў ён іх. – Я раскажу вам гісторыю, як на Палессі такія, як вы, прыгожыя дзяўчаткі з'явіліся.
Паненкі зацікавіліся і ўсталі. Ён узяў іх пад рукі і пайшоў разам да стала. Наліў па чарцы віна і вельмі ўпрашаў выпіць, называючы іх дыяментамі Палесся, божымі летуценкамі. Яму было надзвычайна весела, язык развязаўся, ён забаўляў паненак; яны слухалі і смяяліся.
– Ну, а гісторыю калі скажаце? – пыталі яны.
– А вось як віна вып'еце!
Дзяўчаты выпілі.
– Ну, слухайце... Стварыў Бог Палессе і пайшоў аглядаць балоты. Доўга хадзіў Бог, і стала яму маркотна. І стварыў ён дзяўчыну незвычайнага хараства і сам залюбаваўся ёю. Вочы ў яе былі, як у панны Ядвісі, і такія ж самыя пышныя валасы. Бровы... – тут Лабановіч глянуў на бровы панны Людмілы, а потым на бровы Ядвісі.
– Усё ў яе было, як у панны Ядвісі, – сказала панна Людміла і хітра ўсміхнулася.
– Не, не ўсё – адказаў Лабановіч – бровы былі, як у Габрынькі, губы і рот – як у вас. Доўга пазіраў на яе Бог, а потым сказаў: «Не, няможна цябе пакідаць людзям: яны будуць калаціцца з-за цябе». Паставіў яе Бог на сваю руку і дзьмухнуў. Дзяўчына рассеялася і зрабілася хмаркаю. «Ты будзеш хадзіць над Палессем век-векам, і ад тых людзей, на якіх упадуць твае кроплі, будуць раджацца красуні». І вы, – сказаў Лабановіч паненкам, – маеце ў сабе тыя кроплі і радзіліся дзеля таго, каб на Палессі не маркоціліся маладыя хлопцы.
– Ну, годзе табе казанні казаць, – спыняў яго падлоўчы.
Лабановіч ужо не спрачаўся і піў многа. Гарэлка ўрэшце страціла над ім сваю сілу, ён піў ужо сам і падліваў другім.
– Слухайце, – спытала Людміла, – чаму вы ніколі да нас не зойдзеце?
– Добра, што вы запыталіся цяпер, – адказаў настаўнік, – бо я толькі тады і кажу праўду, калі добра вып'ю. Дык слухайце: буду казаць праўду. Я затым і не хадзіў да вас, што баяўся вас, бо душа мая чуе: тады, калі мае ногі пераступяць парог вашага дома, яна пападзе да вас у палон.
– Я вельмі шкадую, – смеючыся, прамовіла панна Ядвіся, – што ніколі не чула вас тады, калі вы добра вып'еце.
– Эх, панна Ядвіся, панна Ядвіся! – як бы ў нейкім незвычайным засмучэнні прамовіў настаўнік. – Калі я гавару з вамі, то тады я не толькі «добра выпіўшы», але і п'яны – і, стала быць, яшчэ большую кажу вам праўду.
– Хіба ж я бочка з гарэлкаю? – засмяялася панна Ядвіся.
– Вы – той напітак, які п'юць толькі багі.
Адным словам, Лабановіч стараўся развясельваць дзяўчат.
Падлоўчы хадзіў перавальваючыся, і здавалася, што яму вельмі было цяжка падымаць ногі. Але ён быў незвычайна вясёлы і, павярнуўшыся да Людмілы, заспяваў:
Ксёндз бэрнадын у касцелі -
Ха-ха-ха-ха!
Відзеў собе анелі!
Тра-ля-ля-ля!
Але далей ён чамусь не спяваў, як яго ні прасілі.
– Габрынька! – скамандаваў ён. – Зайграй нам што-небудзь!
Пад звонкія і меладычныя гукі музыкі сарваўся з месца Грыгарэц і пайшоў тупаць і прытупваць. Здавалася, што гэта не чалавек танцуе, а нейкі добра ўкормлены вяпрук убег у пакой і ў нейкай свіной радасці разгуляўся тут і пайшоў выбрыкваць розныя вепручыныя выкрунтасы. Пайшоў танцаваць і пан падлоўчы са сваёю жонкаю. Усе вельмі хвалілі пана падлоўчага і паню падлоўчую. Праўда, танцаваў ён спрытна. Потым Баранкевіч пайшоў у танцы з паннаю Людмілаю.
Грыгарэц пад шум танцаў кудысь знік. А калі агледзеліся, што ён прапаў, пан падлоўчы сказаў:
– О, злодзей! Ведаю я, куды ён пайшоў! – І, як відаць, трохі яму пазайдросціў.
Анатоль, праспаўшыся, зноў увайшоў у пакой. Гэта быў высокі малады хлапец, не падобны да свае сястры. Яны з настаўнікам падселі да стала і пачалі зноў піць, як бы гарэлкі ў вочы не бачылі.
– Ну, Толя, ці не пара нам дамоў? – падышла да іх Людміла.
– Гуляйце: Вялікдзень раз на год бывае, – сказаў ёй Лабановіч.
– Ну, хто вам больш падабаецца з хатовіцкіх маладых людзей? – спытала яна Лабановіча.
– Усе слаўныя хлопцы, – адказаў ён.
– Ну, гэтым вы мала сказалі.
– А што мне пра іх казаць? Я больш цікаўлюся дзяўчатамі.
– Ну, а хто ж вам больш падабаецца з паненак?
– Калі аб гэтым пытаецеся вы, то я павінен сказаць вам – вы.
– Не, вы скажыце праўду.
– Хто цяпер гаворыць праўду? Нават і «святыя» і тыя пачынаюць ілгаць.
– А я ведаю, хто вам не толькі падабаецца, але каго вы і кахаеце.
Лабановіч паглядзеў ёй у вочы, паглядзеў доўга і сказаў:
– Так, вы ведаеце.
– А па чым вы ведаеце, што я думаю?
– Па вашых вачах прачытаў.
– О, пані! – падхапіў падлоўчы. – Наш прафесар шаптаць і варажыць умее.
– Ну, паваражыце мне! – панна Людміла працягнула Лабановічу руку.
– Пані, – адказаў за яго падлоўчы, – наш прафесар па каленях гадае.
Людміла засаромелася, ускочыла і села на канапу.
Пан падлоўчы качаўся ад смеху, пазіраў на «прафесара», а вочы яго казалі: «Вось як трэба з паненкамі гаварыць!»
Ад'язджаючы дамоў, Людміла доўга ціснула руку настаўніку, заглядала яму ў вочы і казала:
– Памятайце, я чакаю вас у Завітанкі.
– На тое ж яны і Завітанкі, каб у іх завітаць, – адказаў Лабановіч і моцна паціснуў ёй руку.
|
|
