|
|
IV
Дзед Талаш не зразу пайшоў на сваю сядзібу. Яго пацягнула на тое месца, дзе стаяў стажок і дзе адбылася яго баталія з жалнерамі. Прытаіўся дзед у хмызняку і асцярожна ўзіраецца перад сабою. Стажка не было. Адно толькі стажарышча, прысыпанае снегам, чарнелася засохлымі дубовымі галінамі. У гэты момант раптам штось мільгнула непадалёку ад стажарышча. Пазірае дзед Талаш – чалавечая постаць! Хто ж бы гэта быў такі? То зліваючыся з мрокам, то выступаючы з яго, постаць невядомага чалавека пасоўвалася ў дзедаў бок.
На тым месцы, дзе быў стажок, яна запынілася на моманту пастаяла, паслухала, а потым накіравалася ў хмыз. Яшчэ момант, і пачуўся нясмелы воклік:
– Го-го!
– Го! – адгукнуўся дзед Талаш, пазнаўшы голас свайго Панаса.
Бацька і сын сышліся ў хмызняку.
– А я цябе каравулю, бацька! – ціхім голасам загаманіў Панас.
– Ну? – адазваўся стары Талаш, адчуваючы нешта новае ў голасе сына.
– У вёсцы палякі... Цябе шукаюць.
Бацька і сын прымоўклі на момант.
– Ты сёння дома не начуй, – парушыў маўчанне Панас.
Стары Талаш пачухаў патыліцу.
– А як маці? – запытаў ён.
– Нічога. Напалохалася трохі палякаў. Баіцца, каб не злавілі цябе. Кажа, каб ты не ішоў цяпер дадому... Вось хлеб і сала.
Панас зняў з-за плячэй даволі ёмкую торбу, гэты адвечны пашпарт сялянскай долі. Некалькі часу торба заставалася ў Панасавых руках. Стары маўчаў, як бы ўзважваючы словы свайго сына, а потым моўчкі ўзяў торбу.
– А сена ўсё забралі?
– Усё... Аставаўся возік, дык загадалі Максіму адвезці і той.
– Го, абармоты! Няма на іх упадку! – з горыччу патрос дзед галавою. – I чым жа худобу карміцьмем?.. Максім яшчэ не вярнуўся?
– Не.
Прымоўклі. Густы мрок звісаў пад Палессем. У аголеных кустах пашумліваў вецер, і маркотна шуршэлі белыя струменні снегу ў парыжэлай траве. Сяло прытоена маўчала. Толькі сабакі, патрывожаныя ўварваннем няпрошаных гасцей, запоўніўшых двары, пераклікаліся злосна-варожым брэхам і жудасным падвываннем.
– Вернецца Максім, дык няхай паедзе да Лабузы ў Прыцькі пазычыць сена, – старога дужа заклапочвала пытанне аб корме для жывёлы.
– Ды мы худобу пракормім, – падвясельваў бацьку Панас, – сена дастанем, насячом гучкоў, вецця, галін – не падохне жывёла.
– Эге ж, старайцесягсынку!
– Ты, бацька, ідзі ў Макушыц,да Параскі і жыві там. Калі што, дык я падбягу туды. \
Параска – замужняя дзедава д^чка.
– Э, – махнуў рукою дзед Талаш, – аба мне, сынку, клопат малы... Не ведаеш, як многа тут палякаў?
Відаць, дзеда Талаша займалі нейкія думкі.
– Многа! – панізіў голас Панас, – не меней як дзвесце! Ды кажуць, што і ў Вепрах іх чортава цьма.
На развітанне ўмовіліся, дзе сустрэнуцца заўтра. I наказаў яшчэ дзед Панасу быць асцярожным ды прачуваць сёе-тое аб паляках. Назначылі час сустрэчы і разышліся.
Дні трывог, страху і непакою пачаліся для дзеда Талаша і яго сям'і. Гаравала бабка Наста. Гэткае ж ліха ўварвалася ў іх жыццё! I дзе тая справядлівасць на свеце? За што павінен бадзяцца стары? Каго ён чапаў? Каму замінаў жыць, што ён змушаны цяпер, як бяздомнік, туляцца па лясах, па чужых кутках? I так шкада ёй стала старога, і такі жаль агарнуў яе, што яна заплакала. I Максіма з канём пагналі невядома куды. Сваё ж дабро прымусілі везці нейкаму лысаму чорту, а худоба здыхай з голаду. Ды яшчэ ці пусцяць яго, ці вернецца? Сям'я разбіта, параскідана, і невядома, як яно што будзе.
Сядзіць бабка Наста адна ў хаце. Газовачка цьмяна курыць на пяколку. А ў хаце так ціха! Так маўкліва і няветла пазірае ў вокны з двара ноч, і ціхенька скаголіць у коміне вецер, як бы ўторыць невясёлым бабчыным думкам.
Стук у дзверы распужаў гэтыя думкі.
Бабка наўперад зірнула ў акенца.
– Гэта я! – пачуўся голас з двара каля дзвярэй.
Бабка Наста адчыніла дзверы.
– Ну, што? – запытала Панаса.
– Бачыўся з бацькам. Перадаў яму харчы.
– Куды ж ён пайшоў?..
– Пайшоў... Казаў, каб за яго не баяліся... Напэўна, да Параскі пойдзе... Заўтра ён прыйдзе ў зацемкі.
У бабкі Насты трохі адлягло ад сэрца.
Гутарка перайшла на палякаў. Нічога добрага спадзявацца ад іх нельга. Нягодныя, памаўзлівыя, з людзьмі абыходзяцца не па-людску.
Да бабкі Насты заходзіла Агата Смыга. Пераказвала аб розных учынках польскіх жалнераў. Да маладзіц і дзяўчат прыстаюць, па клецях лазяць, шворацца, бяруць гаспадарскае дабро. Смаж ім яечню, скваркі пячы. А чуць што не так, дык бізун у ход пускаюць.
Позна ўночы вярнуўся Максім, прывёз трохі сена. Проста сказаць, адкраў у палякаў. I злы ж на іх Максім! I весці прывёз невясёлыя, Расправу чыніць польскае начальства над тымі, хто браў панскае дабро ў маёнтках і сек панскі лес. А пан Крулеўскі назначаецца павятовым камісарам, войтаў па валасцях ставяць.
– I няўжо ж асядуць яны тут на нашу галаву? – уздыхнула бабка Наста.
Панылы быў настрой у хаце дзеда Талаша.
Разышоўшыся з Панасам, дзед Талаш павольна пасунуўся балотамі, прыслухоўваючыся да шолахаў і галасоў палескай ночы. Было трохі і вусцішна аднаму сярод цемрадзі і глухмені лесу. Сякера за поясам давала трохі смеласці. Дзед Талаш напэўна і сам не адказаў бы сабе, каго яму болей страшна: нячыстай сілы, вера ў якую ўсё ж такі тлелася дзесь у закарвашках дзедавай душы, звера ці ліхога чалавека ў вобразепольскіхжалнераў. Ноч.адзінота і страх хілілі дзедаву думку на зброю. Зусім іначай пачуваўся б ён, калі б у яго руках быў надзейны друг – добрая стрэльба. У дзеда Талаша, прызнацца, стрэльба і ёсць, і схавана яна якраз у лесе, схавана разам з баявымі прыпасамі: порахам, пістонамі, шротам, кулямі, гранкулькамі і ўсімі іншымі рэчамі. Трымаць яе дома ў гэты неспакойны час было не з рукі. Прыпамінаецца дзеду Талашу, што па лясах шмат схавана зброі, і зброі настаяшчай. Можа, прыйдзе такі час, калі яна спатрэбіцца людзям.
З гэтымі думкамі падыходзіць незаметна дзед Талаш да таго месца, дзе схаваў ён сваю стрэльбу. Але ўсё ж такі трохі патупаў, покі натрапіў поначы на дуплістае дрэва, якому даручыў ён сваю старую прыяцельку.
Выцягнуў яе дзед Талаш з дупла, агледзеў, узвёў брамку, праверыў – служыць яшчэ акуратна стары таварыш яго лясных паходаў. Надзеў праз плячо паляўнічую раменную торбу на шырокім пасе, дастаў ладункі з порахам, засыпаў у стрэльбу добрую порцыю пораху, туга забіў яго клакам. Палажыў штук шэсць гранкулек, і калі ўсё было гатова, тады насадзіў на брамку пістон і ўжо болей цвёрдымі і ўпэўненымі крокамі накіраваўся ў Макушы.
|
|
