|
|
XVII
Сагрэўся Панас каля агню на воўчай скуры пад Нупрэевым кажухом і прыйшоў да памяці. Першае, што адбілася на яго твары, былі ртрах і здзіўленне. Але пачуцці гэтыя змяніліся радасцю, калі пабачыў ён старога бацьку і вясёлы Нупрэеў твар.
– Ну вось і ажыў хлопец! – весела парушыў цішыню Нупрэй.
– Баліць нага?
– Глупства, – азваўся Панас, – вось зараз падымуся і пайду.
Ён папрабаваў усміхнуцца і паварушыў хвораю нагою. Але на яго твары адбіўся боль. Нага яго распухла, і ісці ён не мог.
– Ах, сынку, сынку! – гаварыў узрушаны Талаш, – і паваяваць ты нам не даў за цябе. А мы ўжо рыхтаваліся. Ну, ды дзякуй Богу, што ўсё так абярнулася, і ты жывы, хоць трохі і пакульгаеш.
– Нічога: покі жаніцца – загаіцца, – жартаваў Нупрэй.
Панасаву нагу прамылі, агледзелі рану, завязалі як маглі і чым маглі. Нупрэй прывёў у парадак заскарузлыя ад крыві Панасавы нагавіцы, вычысціў іх у снезе і прасушыў каля агню. Словам, Нупрэй праявіў усе дакторскія і санітарскія здольнасці. Рабіў ён з усведамленнем важнасці свае работы: ад гэтага і самому яму было прыемна. Дзед Талаш сілкаваў Панаса хлебам і салам, спецыяльна спечаным тут жа на ражончыку над агнём. Пасілкаваўшыся, Панас пачуўся шмат ямчэй. Але ісці яму яшчэ было трудна і няможна: ад хады зноў крывавілася б рана.
Нупрэй і дзед Талаш прынялі гэта пад увагу.
– Мы яго панясём, – сказаў Нупрэй.
– Хіба што на пераменку.
– Насілкі зробім.
Нупрэй быў салдатам і ведаў, як носяць раненых.
Ён узяў у дзеда сякерку, высек дзве сухія лёгкія жардзіны, падгладзіў іх. Да жардзін прывязаў воўчую скуру. Выйшлі добрыя насілкі, зручныя для таго, каб несці ў іх Панаса.
Дзеда Талаша і Нупрэя здзівіў Панасаў расказ аб яго вызваленні з астрога. Панасу памог выбрацца з няволі польскі салдат, што стаяў там на варце. Хто ён такі, гэты добры чалавек, Панас не ведае. Салдат разгаварыўся з Панасам, распытаў, хто ён такі, за што яго забралі. Відаць было па ўсім, што ён спачуваў Панасу. I вось, калі ён стаяў на варце ўжо трэці раз і Панас папрасіў яго вывесці на двор, салдат шапнуў яму:
– Пачакай трошкі: я выпушчу цябе потым. – А сам аглядаецца. Праз колькі хвілін ён выпусціў Панаса.
– Ідзі, хлопча, і назад не варочайся. Ды глядзі, каб не злавілі, а калі зловяць, то кажы, што ты сам збег. Я потым падыму трывогу, а ты за гэты час пастарайся знікнуць так, каб цябе не знайшлі.
Салдат хваляваўся, а па твары яго было відаць, што ён не жартуе. Было гэта раненька, надосвіці. Праз гадзіну, калі Панас выбраўся, туляючыся, з мястэчка і падыходзіў к лесу, яго аклікнуў польскі дазорца. Ведаючы, што будзе значыць для яго спыненне, Панас задаў такога драпака, што снег курэў пад яго нагамі. Салдат выстраліў некалькі разоў, покі Панас дабег да лесу. Боль у назе Панас пачуў потым, калі ён далёка ўжо быў у лесе.
Панасава апавяданне зрабіла добрае ўражанне на дзеда Талаша і Нупрэя і змусіла зірнуць на польскага салдата іншымі вачыма. Выходзіла, што не ўсе палякі такія жорсткія людзі, як гэта злажылася ў дзедавай галаве, што сярод іх ёсць і добрыя. Але ж адной дабраты яшчэ малавата, каб дакладна вытлумачыць паводзіны польскага салдата ў дачыненні да Панаса.
– Розныя людзі ёсць і між польскіх салдат, – устанавіў Нупрэй факт.
– Так, – згадзіўся дзед Талаш, – сярод іх ёсць напэўна і такія, што не спачуваюць панам і ваююць супраць свае волі. Пан ёсць пан, а наш брат просты чалавек, гарапашнік – ён сваю мае думку і свой інтарэс, паляк ён ці немец.
Успомніўся дзеду Талашу і Нявідны. Тое, што тады не ўсё было ясна дзеду з гутаркі Нявіднага, цяпер пачынала даходзіць да свядомасці і розуаду.
Дзед Талаш і Нупрэй мелі ўсе падставы адмовіцца на сённяшні дзень ад разведкі мястэчка. Яны змушаны былі задаволіцца тымі весткамі аб паляках, што перадала ім маладзіца, Балукова жонка, і варочацца назад на Глухі востраў. Другога выйсця не было: не пакідаць жа хлопца ў лесе або ў чужых людзей, дзе яго лёгка маглі б выявіць. Вызваленне Панаса з няволі і выпадковае шчаслівае спатканне з ім вырашылі тую задачу, што паставіў сабе дзед Талаш. Калі здарэнне ў Віркуцці парушала маршрут, то вызваленне Панаса парушала ўвесь план паходу. Цяпер усё будзе залежаць ад Букрэя. Калі дзед перадумаў усе гэтыя думкі, то ён прыйшоў да заключэння, што і ў яго, і ў Букрэя рукі развязаны і што ў іх болей прастору, бо яны цяпер не звязаны пэўным месцам і пэўным планам.
Мерна і плыўка пагойдваюцца саматужныя насілкі, зладжаныя Нупрэем. Дзве пары крэпкіх рук нясуць Панаса ляснымі нетрамі, цёмнымі сцежкамі. Панасу добра і выгодна калыхацца ў жолабе воўчай скуры. Ён прыжмурвае вочы, дрэмле і марыць. Для яго гэта незвычайнае становішча, і той факт, што яго нясуць двое мужчын, нясуць як раненага на вайне, стварае асаблівы настрой і асаблівае адчуванне. Нага яго ные тупым болем, але ён не наракае на гэта, бо гэты боль апраўдвае Панаса ў яго ўласных вачах і дае права яму на тое, каб яго неслі ў насілках. Ён думае аб тым, куды яго нясуць і што ён там убачыць. У яго вачах рысуюцца фігуры грозных ваяк, чырвонаармейцаў і партызан, рысуюцца ў такім выглядзе, у такіх спалучэннях, якія ніколі не супадаюць з тым, што дае нам рэчаіснасць. Ён думае і аб сваёй хаце, аб старой матцы, аб Максіму, аб сваіх сябрах. Якіх толькі цікавых гісторый не раскажа ён ім, калі сустрэнецца з імі.
Скрозь галіны лесу свеціцца шэрае, агорнутае воблакамі неба. Сон і яў зліваюцца ў адным тлумным шматгранным малюнку маладога жыцця з яго радасцямі і трывогамі і мнагалучнымі праявамі.
Абуджаецца ён ужо на Глухім востраве. Збоку каля яго шугае агонь. Чыясь руплівая рука ўкрыла яго цёплым футрам. Навокала агню стаяць і сядзяць людзі ў вайсковай адзежы. Сярод іх чарнеюць постаці сялян, узброеных ваеннымі стрэльбамі. На кароткім тоўстым абрубку сядзіць грамозны шырокі чалавек з светлымі грознымі жорсткімі вусамі, з буйным рэзкім тварам. Спакойныя шэрыя вочы яго пазіраюць у запісную кніжку, павольна паўзуць па радках запісанага тэксту. Каля яго стаяць двое партызан са стрэльбамі і чалавек без стрэльбы з сякераю за поясам. Шырокі чалавек адрываецца ад кніжкі, падымае спакойныя вочы на чалавека з сякераю за поясам, штось распытвае.
Чалавек адказвае, гаворыць доўга. Шырокі чалавек уважна слухае, потым штось запісвае ў сваю кніжку.
– Ну, як ты пачуваеш сябе? – да Панаса падыходзіць Нупрэй, пазірае на яго з лагоднаю ўсмешкаю, паказваючы цэлы рад белых роўных зубоў.
– Добра, – гаворыць Панас і варушыць раненаю нагою, – я памаленьку ўжо і сам пайшоў бы.
– Ну, вот бачыш.
Нупрэева ўсмешка яшчэ шырэй рассоўвае чорныя вусы.
– Гэта табе воўчая скура здароўя дала, – смяецца ён.
Іх абкружаюць чырвонаармейцы і партызаны. Цікава паглядзець на хлопца, што быў заарыштаваны палякамі. Панаса закідваюць пытаннямі. Ён не ўпраўляецца адказваць на іх. Ды пытанні і заўвагі часам такія, што на іх не канечне і адказы даваць.
Уся гэта абстаноўка для Панаса нязвычна, і ён адчувае сябе крыху не па сабе сярод тлумнага зборышча дарослых людзей. Ён шукае вачыма бацьку, але дзеда Талаша тут не відаць. Нарэшце да Панаса падыходзіць шырокі чалавек з жорсткімі вусамі. Ён скончыў гутарку з чалавекам з сякераю і палажыў у кішэню запісную кніжку.
– Ну, маладзец, як пажываеш? – пытае Панаса.
– Нічога, добра.
Панас стараецца быць чалавека смелым.
– Малайчына, – хваліць яго Букрэй, – ты павінен цяпер быць хвацкім салдатам... Хочаш ваяваць?
– Хачу, – храбра заяўляе Панас.
– Казак-хлопец!
Букрэй разгаварыўся з Панасам, распытваў яго, як паводзілася ў палякаў, што ён чуў там і бачыў. Панасу лёгка было адказваць на запытанні грознага на выгляд дзядзькі з жорсткімі вусамі: гэты дзядзька ўмеў стаць на роўную нагу з Панасам, умеў сказаць традны жарт і развесяліць хлопца.
– Ну, адпачывай, дружа, ды папраўляйся: моцныя людзі доўга не хварэюць, – сказаў ён, пагутарыўшы з Панасам.
Панаса накармілі і далі яму спакой. За ім даглядаў Нупрэй, за якім пачынала замацоўвацца слава доктара і санітара.
Дзеда Талаша і сапраўды не было тут.
Дзед Талаш трымае ў памяці свае словы. Сёння вечарам сходзіць тэрмін – ён павінен быць каля Доўгага Броду, як было дамоўлена з Мартынам Рылем. Цгліер дзед Талаш – вольны казак. Ён пазбыў свой цяжкі клопат, і яго бацькава гора абярнулася ў радасць: ён знайшоў свайго сына і даручыў яго надзейным людзям.
З ведама Букрэя ладзіцца дзед Талаш у свой паход к Доўгаму Броду. Людзі яму непатрэбны сёння, і ён мяркуе пайсці туды адзін, каб не турбаваць людзей. Але з ім самі выклікаюцца Купрыянчык і Аскерыч, яго верныя ваякі. Тлумачаць гэта тым, што аднаму чалавеку не выпадае цягацца ўночы. Апроч таго, ім хочацца пабачыць Мартына Рыля і яго карабін, хоць пра гэта яны не гавораць.
Ужо ноч густа спусціла свае шаты на лясы і балоты зацятага ў сваёй знямеласці Палесся, калі дзед Талаш і яго спадарожнікі прыйшлі к Доўгаму Броду. У дзеда Талаша была раней думка захапіць з сабою воўчую скуру: дужа было б цікава падаць умоўлены знак іменна ў воўчай скуры. Дзед Талаш любіў эфектныя сцэны. Але на воўчай скуры ляжаў у насілках Панас, і дзед не хацеў трывожыць сына дзеля эфектнасці моманту, тым болей што Мартын Рыль мог і не быць.
– Ну, стойце ж, мае сокалы, тут, а я адыдуся ды клікну маіх ваўкоў, – сказаў дзед Талаш і пайшоў далей.
Адышоўся дзед крокаў на пяцьдзесят, спыніўся, ссунуў з ілба шапку, паставіў кулак на кулак, зрабіўшы з іх трубу, кашлянуў, прыгнуўся і завыў у кулакі, завыў наўперад ціха, тоўста, а потым выццё яго мацнела і павышалася ў сваім тоне, а разам з гэтым паволі разгінаўся дзед Талаш, падымаў кулакі і галаву ўсё вышэй і вышэй і, нарэшце, усю гэту музыку скончыў страшным жудасным завываннем.
Трудна было паверыць, што гэта быў дзед Талаш, а не воўк.
– Ну і аматар, – дзівіўся Купрыянчык.
– Тфу, проста вусцішна! – азваўся Аскерыч.
Трошачкі счакаўшы, выццё, яшчэ болей жудаснае, паўтарылася зноў, а хвіліны праз дзве завыў дзед і ў трэці раз, ды так ужо завыў, што Купрыянчык з Аскерычам толькі ахнулі.
Як толькі скончыў дзед Талаш свой трэці воўчы вой, раптам непадалёку збоку грымнуў дружны магутны залп, перапалохаўшы сваёю неспадзяванасцю дзеда Талаша і яго ваяк: Мартын Рыль таксама любіў эфектныя сцэны. А праз хвіліну з мроку выплыла яго высокая постаць, а за ім цэлая чарада абаружаных людзей.
|
|
