|
28. НЯЎДЗЯЧНЫ ШЫНЭЛАК. ВАЛОДЗЯ
|
|
|
28. НЯЎДЗЯЧНЫ ШЫНЭЛАК. ВАЛОДЗЯ
Даўно людзьмi заўважана, што бяда ня ходзiць адна, бяда любiць кампанiю. Хаця наступныя за першай беды ўжо ўспрымаюцца iнакш, часам з гумарам, са зьедлiвай самаiронiяй. Як у мяне з абмундзiроўкай, якая для маладога вайскоўца заўсёды нямала значыць. Хацелася выглядаць «як усе», лiчылася нягожа, калi на цябе будуць паказваць пальцам. Тым болей у горадзе.
Тады ў Сафii ў мяне ўзьнiклi менавiта такiя праблемы: не было гожай абмундзiроўкi. Яшчэ ў Аўстрыi пачаў зьдзяваць гiмнасьцёрку i адарваў каўнер, якi амаль сапрэў за зiму. Выдалi з падменнага фонду б/у. Быццам i нiштаватая гiмнасьцёрка, але зь дзьвюма лапiкламi: ззаду на левай лапатцы i сьпераду на грудзях, – пэўна, зьнятая з забiтага. Шынэлак мой аказаўся з падпаленымi поламi, бо ляжаў у машыне, а як прарывалiся ў Венгрыi, тая машына згарэла, пасьпелi выхапiць толькi гэты падгарэлы шынэлак. (У рэчмяшку згарэлi i малюнкi ў альбоме. Маляваў жа...) I во ў такiм шынялi з падпалiнамi прыехаў у Сафiю. Улетку нiчога, але ж пачалася восень, насталi халады. Неяк стаю на Арловым мосьце ў сваёй гiмнасьцёрцы, чакаю аўтобус на Плоўдзiўскую шашу. А ўжо зiмна, падае рэдкi сняжок. Побач iдуць балгары, чую гамоняць: «Братушка – сiбiрак, сiбiрак...». Я ўвесь азяблы, а яны думаюць, што загартаваны, мне цёпла, бо сiбiрак.
Каб неяк даць сабе рады, купiў шынэль у аднаго балгарскага генэрала. Балгарскую ж армiю разагналi, афiцэраў звольнiлi. А форма ў iх была такая, як у царскай Расеi, толькi з шасьцю гузiкамi, – падобная да нашай. Шынэлак быў харошы, хiба з адным немалым недахопам – чырвонай падкладкай. Ну але калi добра затулiць полы, дык i нiшто. Хiба надта шыкоўны матэрыял, зь якога пашыты...
Першы раз надзеў той шынэлак у выхадны, калi мы зь сябрам i ягонай сяброўкай зрабiлi паход на Вiташу. Усё лета пазiралi на гэту цудоўную гару паблiзу Сафii, а ўзьлезьцi на яе не даводзiлася. Дабралiся да яе зiмой, па сьнезе i, добра стамiўшыся, заначавалi ў паляўнiчай хiжыне. Мой сябра старшы лейтэнант Валодзя зь сяброўкай засталiся, а я павiнны быў ранкам пасьпець на развод. Таму на сьвiтаньнi мусiў рушыць з гары. На шашы сьпяшаюся, але адчуваю, што спазьнюся, i тут якраз – «вiлiс» i ў iм камандзiр брыгады. Ну, спынiўся – сядайце! Сеў, едзем. Пад’ехалi да прахадной, я хацеў неяк сашмыгнуць, каб пасьпець у свой строй, бо на пляцы ўжо пастроена брыгада, чакаюць камбрыга. Але той мне – пастойце! I вядзе на пляц. А там, як звычайна, дзяжурны камандуе строю «сьмiрна», аддае камбрыгу рапарт. Я стаю побач i ўжо адчуваю, што зараз будзе штосьцi дурное. Так i здарылася. Падаўшы каманду «вольна», камбрыг гучна гаворыць дзяжурнаму: «Ну, а цяпер адрапартуйце во гэтаму гаспадзiну генэралу! Яму, цi бачыце, не даспадобы савецкая форма, дык ён абрадзiўся ў балгарскую. – I паднiмае маю палу на чырвонай падкладцы. – Во палюбуйцеся, “как попугай»!..”
У страi рагочуць. Але ня надта. Камбрыг быў чалавек новы, прыехаў з акадэмii i дужа энэргiчна змагаўся за «парадак», ад якога мы за вайну адвыклi. Я i падвярнуўся яму пад руку. А камандзiр палку палкоўнiк Парамонаў тады мне сказаў: «Каб я цябе болей у гэтым шынялi ня бачыў!». Ну што мне было рабiць? Прадаў я гэты шынэлак нашаму ўзводнаму, лейтэнанту Крывавязу, якi зь яго пашыў сабе кiцель i брыджы. Мне выдалi зноў нейкi падменны, англiйскi, – добры шынэлак, але кароткi. Давялося падшываць унiзе... Але з тым i Крывавязу не пашэнцiла. Увогуле ён быў хлопец задзiрысты i аднойчы, выпiўшы, пабiўся з маёрам, начальнiкам сяржанцкай школы, якi быў таксама на добрым падпiтку. Лейтэнант быў маладзейшы i, мабыць, перамог у бойцы. Маёру стала крыўдна. I ўжо ноччу ён пайшоў у iнтэрнат, дзе жыў Крывавяз, каб прадоўжыць бойку. Але той спаў, маёр яго не дабудзiўся. Затое тут жа на тумбачцы была складзена ягоная абмундзiроўка з таго шыняля. Тады маёр узяў са стала чарнiлiцу i добра палiў чарнiлам – i кiцель i брыджы. Гэта цяпер проста – здаў у хiмчыстку i вычысьцяць, а тады... Чым толькi ня цёр яе Крывавяз – i мылам, i бэнзiнам – нiчога не памагло. Так i прапала абмундзiроўка з майго шыкоўнага генэральскага шыняля. Сапраўды, з чужога няшчасьця сабе шчасьця ня будзе.
Сябраваў я там з многiмi, былi адпаведныя майму чыну кампанii. Займеў у iх пэўную рэпутацыю, асаблiва пасьля здарэньня з камсамольскiмi ўзносамi. Гэта начальства за тое на мяне ўзьелася, а сябры – зусiм наадварот. Неяк зблiзiўся зь лейтэнантам Дзiбнерам, якi служыў у штабе. Той быў родам зь Ленiнграду, у якiм жыве i дагэтуль (мы зрэдку перапiсваемся, перазвоньваемся. Ён цяпер – доктар геалягiчных навук, спэцыялiст па геалёгii Арктыкi). Тады мы зрэдчас хадзiлi разам у горад. Вiталь любiў выпiць шклянку вiна, а галоўнае – шмат расказваў пра свой Ленiнград, якi я нiколi ня бачыў. Ён быў старэйшы за мяне, да вайны скончыў унiвэрсытэт i быў дужа адукаваны, што вельмi iмпанавала мне.
Другi мой сябра быў хлопец iншага складу. Ня буду называць яго прозьвiшча, але гэта таксама быў наш узводны, старшы лейтэнант, якога я [зваў] Валодзя. Родам ён быў з Уладзiвастоку, хаця ня надта распавядаў пра свой горад. Ён быў захоплены iншым горадам – Соф’яй, як яго называлi балгары. I аднойчы захапiўся дзяўчынай, балгаркай. Канешне, на сваю бяду... Рэч у тым, што тады ўсе i ўсялякiя нашы кантакты з iншаземцамi ня толькi не дазвалялiся, а жорстка прыпыняліся. Нельга было i небясьпечна пасябраваць з балгарынам, калi выпiць зь iм цi нават некалькi разоў запар сустрэцца, каб тое не рабiлася вядома нашаму мiламу с ь м е р ш у, якi за мяжой шчыраваў з падвоеным iмпэтам. Валодзя ня толькi пасябраваў, ён закахаўся ў студэнтачку Веру, дачку нейкага высокага балгарскага ўрадоўцы, члена ЦК балгарскай кампартыi. Валодзя меркаваў, што тая акалiчнасьць – членства яе бацькi ў ЦК – яму штосьцi дазволiць. Аказалася, нiчога не дазволiла.
У балгарскi пэрыяд нашага жыцьця хутка ўспыхнуў i незвычайна абвастрыўся сум па далёкай радзiме. Дужа хацелася дамоў. Для спатканьня з роднымi, якiх ня бачылi даўгiя гады, а таксама са звыклай зь дзяцiнства прыродай, ландшафтам, побытам. Родныя мясьцiны сьнiлiся ноччу i клiкалi да сябе, кранаючы душы, гучалi галасы бацькоў, што даходзiлi ў сумных лiстах. На радзiме быў голад i бязладзьдзе, мы ж у Балгарыi жылi ў адноснай сытасьцi, хацелася дапамагчы, чым было можна. Аднак, выслаўшы атэстат, сам застаўся з капейкамi – толькi на цыгарэты. Toe дужа хутка азмрочыла мой паўсядзённы побыт.
Амаль увесь вольны час, якога, зрэшты, было няшмат, мы бавiлi ў горадзе, мiлай Сафii. Там былi мастацкiя музэi, дзе я зь цiкавасьцю i ўпершыню разглядаў некаторыя творы буржуазнага, «салоннага» жывапiсу, першы раз пабываў у оперы, вядома ж, на расейскiх спэктаклях («Евгений Онегин», «Князь Игорь»). Балгары тады i пасьля ставiлi найболей расейскiя творы. Неяк у вулiчным натоўпе са зьдзiўленьнем назiраў, як адмыслова прывезеныя для таго з Расеi экскаватары i бульдозэры бурылi каменную агароджу царскага палацу ў цэнтры Сафii. Якi энтузiязм панаваў тады сярод люду – прагналi цара-крывапiйцу! (Каб праз паўстагодзьдзя зь няменшым энтузiязмам вiтаць ягонае вяртаньне.) Палiтычны клiмат у краiне ўсё болей вызначалi камунiсты – мясцовыя з падтрымкай i пад кiраўнiцтвам прыезджых дарадцаў. Неўзабаве пачалi выкрываць ворагаў балгарскага народу, здраднiкаў, кшталтам Васiла Каларава, якiх патрабавалi расстраляць. Што i было зроблена. (Ведама ж, як не зрабиць, калi народ просiць.) На такiм палiтычным фоне пачалося i доўжылася Валодзева каханьне: бацька ягонай каханкi, здаецца, трапiў у апалу.
Валодзя пачаў таiцца, усяляк хаваць свае сустрэчы зь Верай. На вулiцы тое было складана, на кватэры ў яе бацькоў немагчыма. У гарнiзоне за iм, вядома, было наладжана сачэньне, с ь м е р ш сачыў за кожным крокам. Некалькi разоў яго выклiкалi i папярэджвалi. У парткаме пагражалi выключыць з партыi. Валодзя не хацеў быць выключаным, бо тады б яго адразу выслалi на радзiму, ён хацеў быць зь Верай. У такi час ён даверыўся мне i прасiў дапамагчы. Гэта мы зь iм хадзiлi ў той выхадны на Вiташу, дзе ён астаўся начаваць. Чамусьцi той факт яму трэба было ўтаiць, i ён папярэдзiў мяне, каб я сказаў (калi паклiчуць), што мы ўвечары разам вярнулiся ў горад i я ўвесь час быў зь iмi. Розныя запiскi Веры, яе фотаздымкi ён хаваў сьпярша пад верхняй дошкай нашага стала ў iнтэрнаце, пасьля, як згледзеў, што iх там хтось апароў, перадаў мне. Я насiў iх у сваёй палявой сумцы – на заняткi, у поле, артпарк. Але аднойчы не знайшоў iх там – скралi, калi я абедаў у сталоўцы. Мяне паклiкалi ў аддзел контрразьведкi i пыталiся пра Валодзю. I пра тое, што было ў ягоных тых паперах. Я сказаў, што чужых папераў не чытаю. А калi б там былi шпiёнскiя зьвесткi, – спыталiся ў мяне, – i вас залiчылi ў шпiёнскiя сувязьнiкi? Што я мог iм сказаць? Там былi лiсты пра каханьне, я ведаў гэта, хоць i не чытаў iх.
Валодзю арыштавалi, паклiкаўшы ў палiтаддзел. Iдучы туды, ён прадчуваў тое i толькi шапнуў мне: у шэсьць нуль-нуль схадзiць на Арлоў мост i перадаць Веры, каб не чакала. Што я i зрабiў. Пра лёс Веры нiчога не дазнаўся, бо хутка расфармавалi брыгаду i нас раскiдалi па розных месцах Балгарыi. Адрасу яе я ня ведаў. (Вось яшчэ адзiн нерэалiзаваны – «негатыўны» сюжэт з маёй далiтаратурнай бiяграфii.)
|
