33. КУРЫЛЫ. КУНАШЫРЫ Далёкаўсходнi адрэзак майго жыцьця застаўся ў памяцi як штось звыродлiвае, маларэальнае, парадаксальнае... З аднаго боку – звычайная армейшчына, службовая задубянеласьць i муштра. Але, накладзеныя на тамтэйшыя экзатычна-адмысловыя абставiны, iнакшыя прыродныя ўмовы, яны ня толькi прыгняталi людзкiя натуры, але i душылi iх сваёю выключнасьцю, непадобнасьцю на ўсё ранейшае, звыклае эўрапейскае. Пасьля даўгога чыгуначнага падарожжа ўздоўж усяе Далёкаўсходняй магiстралi, месячнага чаканьня ў казармах Другой рэчкi пад Уладзiвастокам (тых казармах, дзе ў канцы 30-х гадоў быў перасыльны лягер i дзе скончыў сваё жыцьцё паэт Восiп Мандэльштам), пасьля марскiх вандровак у душных твiндэках грузавых суднаў па Японскiм моры ўбачыў нарэшце месца свайго прызначэньня – пасёлак Галаўнiно на паўдзённым канцы вострава Кунашыра. Тады ўжо быў не адзiн, а з жонкаю Надзеяй Андрэеўнай, нядаўняй выпускнiцай Гарадзенскага пэдiнстытуту, якая мусiла выправiцца са мной у нязьведаны далёкi шлях. Галаўнiно выглядала з мора як група раскiданых на беразе нiзенькiх драўляных дамкоў на фоне велiчнай, зарослай лесам гары тутэйшага вулкану зь японскаю назвай Цяця-яма. (Яма – па-японску якраз гара.) У бок мора тырчэла драўляная збудоўка пiрсу, на якiм стаяла некалькi салдатаў, яны паказалi, дзе месьцiцца штаб палку, куды мне i належала завiтаць. На тым дзiкiм, гарыстым, парослым хвояй ды бамбукам востраве мне суджана было змэнчыць аж тры гады майго не старога яшчэ жыцьця. Для жыльля была прызначаная цесная каморка ў драўляным, з дошак, як i ўсё тут, дамку, дзе замест крэслаў цi табурэтак служылi скрынкi, вечка адной зь якiх, прымацаванае ў падваконьнi было сталом. На сярэдзiне каморкi месьцiлася жалезная печка з праiржавелымi трубамi, выведзенымi ў падстольле. Аднойчы праз тыя трубы загарэўся гонтавы дах, што (на шчасьце) было заўважана гаспадаром, якi якраз iшоў з казармы на сьняданак. Дом стаяў на самым беразе затокi, ззаду пад прызбу заўжды пляскалiся хвалi Цiхага, або Вялiкага, акiяну. Затока ўвогуле была мелкаводная, зарослая марскiмi водарасьцямi, якiя ў адлiў тоўста высьцiлалi чорны ўзьбярэжны пясок. Часам мора выглядала нават прыгожым, асаблiва ў пагодныя днi. Але пагодных дзён было ня надта багата, болей бушавалi вятры, у сьцюдзёную пару мяло сьнегам – замятала пасёлак да ягоных жалезных комiнаў. Непрытульна выглядаў Вялiкi акiян, а з другога боку сурова высiлiся засьнежаныя горы на японскiм востраве Хакайда, за якiм было зноў мора i затым ужо Азiяцкi мацярык i далёка-далёка Эўропа. Беларусь мроiлася ў няўяўнай далечы, ад якой часьцяком сьцiскалася сэрца. I ня толькi ў мяне. Часам здаралiся выпадкi самагубства, асаблiва сярод маладых салдатаў i нават маладых афiцэраў. Тады некаторыя дзiвiлiся – чаму так? Што прычынай? Хто iх пакрыўдзiў? Я дык разумеў, чаму. Жахлiвая адарванасьць ад звыклага побыту, адзiнота, выкiнутасьць з цывiлiзаванага (эўрапейскага) сьвету былi тою псыхалягiчнай прычынай, што некаторым чуйным натурам не давала жыць. Тутэйшае паднявольнае салдацкае iснаваньне рабiлася нясьцерпным. Нейкiм сродкам ад таго псыхалягiчнага сiроцтва было б сяброўства, зямляцтва. Але ў мяне быў усяго адзiн зямляк, салдат Барсукевiч, родам зпад Гораднi, зь якiм мы зрэдчас перакiдвалiся роднымi словамi. Ды хутка лёс разлучыў нас i з Барсукевiчам. На той час яшчэ ўзьнiкалi нейкiя лiтаратурныя памкненьнi, пабудзiлася паўзабытая тэма вайны. Напiсаў дватры апавяданьнi на беларускай мове, якiя паслаў у Менск на адрас часопiсу «Полымя», каб перадалi Мiхасю Лынькову. Прозу гэтага аўтара любiў з даўняй пары, i, думалася, ягоная ацэнка будзе спрыяльнай. I праўда, даволi хутка (за якiх, можа, тры месяцы) атрымаў адказ – падрабязны разбор на некалькiх старонках. Як цяпер прыпамiнаю, апавяданьнi былi даволi слабыя, i Мiхасю Цiханавiчу спатрэбiлася нямала такту, каб нешта сказаць па сутнасьцi i не паранiць аўтарскага самалюбства. Аўтар адчуў тое i болей не пiсаў. Доўга не пiсаў наогул. Руцiнная вайсковая служба ўвогуле была, як i ўсюды: заняткi, нарады, догляд зброi i тэхнiкi. Ну i, вядома ж, палiтпадрыхтоўка – сьвятая справа ўсёй Савецкай армii. Але якраз руцiннымi заняткамi мы меней за ўсё i займалiся, бадай усё першае лета пайшло на перавозку боепрыпасаў. Вялiзныя акiянскiя сухагрузы цi ня кожны тыдзень паяўлялiся на нашым рэйдзе, i мы на лодках-кунгасах згружалi зь iх скрынкi (тысячы скрынкаў) самых розных боепрыпасаў, вазiлi iх углыб востраву ў адмысловыя баясховiшчы. Мяркуючы па ўсiм, камандаваньне рыхтавалася да новага Порт-Артуру. Якраз усчалася карэйская вайна, i аднойчы нас, падняўшы па трывозе, вывелi на цiхаакiянскае ўзьбярэжжа. Адразу ж пачалi капаць-акопвацца, а затым будаваць болей грунтоўныя ўмацаваньнi (блiндажы, бункеры, агнявыя пазыцыi, НП45 ды КП46). З дня на дзень чакалi нападу амэрыканцаў. Начальства патрабавала дасканалiць абарону, перакрываць збудаваньнi лесам ды глыбей закопвацца ў зямлю. А лесу не давалi, ляснiцтва лавiла i штрафавала самавольшчыкаў, што секлi пiхты ды хвоi. Афiцэры лаялiся, плацiлi штрафы, а начальства патрабавала, каб усё было збудавана паводле статуту iнжынэрнай службы. I так восень, зiму i лета. I зноў восень... Улетку хоць была сувязь з мацерыком, хадзiлi параходы, завозiлi правiзiю. А восеньню рэйсы спынялiся, шэсьць месяцаў востраў быў адрэзаны ад краiны. Харчавалiся толькi кансэрвамi, пiлi 95-градусны сьпiрт, якi з жалезных бочак прадавалi рыбалавецкiя кааператывы ў суседнiх сёлах. Пад вясну канчаўся i сьпiрт, тады найбольш спрактыкаваныя пераходзiлi на адэкалёны, ласьёны, розныя тэхнiчныя вадкасьцi накшталт антыфрызу. Камандзiры былi розныя, пераважна ветэраны вайны, але прыбывалi i маладзейшыя – з вучылiшчаў. Першыя звыкла цягнулi вайсковую лямку, выслугоўваючы пэнсiю, а маладзейшыя, апынуўшыся на краi iмпэрыi, часам бунтавалi, служыць не хацелi. Як мой малады сябра Лёшка Клiмаў. Ён скончыў вайсковае вучылiшча, а раней – Сувораўскае, усё жыцьцё рыхтаваўся стаць афiцэрам, а стаўшы iм, зразумеў, што зрабiў памылку. Але начальства таго не разумела i Лёшкаў бунт перапыняла сродкамi дысцыплiны – вымовамi ды гаўптвахтай.
|