32. РЭДАКЦЫЯ. АЛЬБЯРЦІН
У Гораднi якраз непадалёк ад нашай майстэрнi была рэдакцыя абласной газэты «Гродзенская праўда». Часам у пiўнушцы на рагу дзьвюх вулiцаў мы сустракалiся зь некаторымi яе газэтчыкамi. Тады ў рэдакцыi працаваў бухгалтарам стары (год пад 70) палкоўнiк былой царскай армii, ён таксама заходзiў туды – выпiць з палучкi пiва. Калi-нiкалi мы размаўлялi, той распавядаў шмат цiкавага з свае царскай службы. Аднойчы ў хвiлiну п’янаватай добрасьцi ён i сказаў мне, што ня шкодзiла б падумаць пра сваю будучыню, i тым зачапiў нейкiя чульлiвыя струны ў маёй душы. Вы ведаеце беларускую мову, сказаў ён, а ў нас частку тыражу пачынаюць выпускаць па-беларуску. Зайдзiце ў сакратарыят, можа, будзе патрэба. Дзён праз колькi я сапраўды зайшоў у сакратарыят, дзе мяне спаткала Ганна Iльлiнiчна Цыпiна, старая газэтчыца, прапанавала напiсаць заяву па-беларуску. I, як мне здалося, паколькi не знайшла ў ёй занадта памылак, прыняла мяне на працу карэктарам беларускага выданьня. Трохi папрацаваўшы ў карэктарскай, перайшоў у сакратарыят. Пачыналася новая старонка маёй бiяграфii. Здавалася мне, што я выходзiў на нейкую прамую, але толькi здавалася. Наперадзе яшчэ былi выкруты лёсу, пякельныя рэцыдывы ўсё той жа ваеншчыны, якая ўпарта не хацела выпушчаць мяне з сваiх жалезных абдымкаў.
А пакуль у рэдакцыi было спакойна, мне падабалася. Працавалi тут амаль усе прыезджыя цi дэмабiлiзаваныя i хадзiлi спрэс у вайсковым – шынялях, гiмнасьцёрках, ботах. Загадчыкамi адзьдзелаў былi пераважна былыя палiтработнiкi-вайскоўцы, хiба за выключэньнем аддзела сельскай гаспадаркi, якiм камандаваў нядаўнi камбрыг Войска Польскага маёр Пётра Барэйка. Камандаваў, як i на вайне – энэргiчна i напорыста, асаблiва падчас суцэльнай калектывiзацыi Заходняй Беларусi. Натуральна, што з такiмi кадрамi карэктарам i стылiстам працы хапала, i наш рэвiзiйны карэктар Мiкола Аўчароў бясконца канфлiктаваў з усiмi, адстойваючы «сьвяшчэнныя» нормы расейскай граматыкi. Гэта быў увогуле адукаваны i пiсьменны чалавек, але наскрозь нешчасьлiвы. На пачатку вайны трапiў у палон, перажыў шмат гора-бяды, а як выбавiўся на волю пасьля перамогi, на радасьцi выпiў «не таго» сьпiрту i ледзьве не асьлепнуў. Да таго ж выявiлася, што яго даваенная жонка ня стала чакаць зьнiклага ў палоне мужа i выйшла замуж за палкоўнiка-чэкiста, а на прад’яўлены ёй здымак Аўчарова сказала, што гэта ня ён. Увесь час, колькi я ведаў Аўчарова, ён даказваў с ь м е р ш у, што ён – гэта ён, што жонка памыляецца. Атабарыўшыся ў Гораднi, ён разам з сваёй новай жонкай збудавалi нейкую будку з друзу i бiтай цэглы i жылi ў паўразбураным квартале былога пры немцах яўрэйскага гета.
Маiм калегам па сакратарыяце быў Георгi Цьвятнiцкi, чалавек трохi старэйшага за мой веку, сталы жыхар Гораднi, вельмi дасьведчаны, выхаваны на старой расейска-польскай культуры. Ня маючы вялiкай адукацыi, ён ведаў некалькi моваў i наогул ведаў усё. Калi ў каго ўзьнiкала якое пытаньне (апроч, вядома, марксызму-ленiнiзму), на якое не было адказу ў БСЭ43, зьвярталiся да Георгiя Аляксеевiча, той, падумаўшы, адказваў. Апроч таго, ён, можа, адзiны ў тагачаснай рэдакцыi дасканала разьбiраўся ў палiграфii, рабiў вёрстку палос, разьметку шрыфтоў i ў гэтым сэнсе быў чалавек незаменны.
Большую частку майго рабочага часу адбiраў пераклад на беларускую мову расейскiх матар’ялаў, перададзеных па тэлетайпе агенцтвам БелТА. Усе яны былi не малыя памерам – розныя пастановы, прамовы, канешне, з адзнакай «тэрмiнова ў нумар», i мне даводзiлася iх дыктаваць Станiславе Фадзееўне – цi не адзiнай у рэдакцыi машынiстцы, што ведала беларускую мову. Часам пiсаў што-небудзь з драбноты па разьдзелу iнфармацыi. Тады ж у выхадны накрэмзаў першае апавяданьне пра апошнi дзень вайны. Намесьнiк рэдактара А. Салаўёў прачытаў i сказаў: очань значыцельна! Скупая яго пахвала дала веру ў нейкiя ўласныя здольнасьцi. Але наступнае апавяданьне напiсаў ня хутка. Прычынай таму зьявiлася немалаважная акалiчнасьць.
У тыя гады, як заўжды на пачатку лета, пачыналiся вайсковыя зборы запасьнiкоў, i я атрымаў позву. Пайшоў да намесьнiка рэдактара – што рабiць? Той кажа: дамо паперку, iдзi да ваенкама, прасi, каб вызвалiлi. Пайшоў да ваенкама, аддаў паперку. Той незадаволена бурчыць: «Усе прыходзяць, суюць паперкi – асвабадзiць. А каго я пашлю? Мне 140 чалавек трэба набраць, што – сам за вас пайду?». I сядзiць з паперкай i ручкай, вагаецца, што напiсаць? Я адчуваю, што вырашаецца мой лёс, i кажу: «Калi ня вызвалiце, дык рэдактар сказаў, будзе званiць у абкам». (Вось гэтага ня трэба было казаць, але зробленага ня вернеш.) Палкоўнiк кiдае ручку, паперку i крычыць: «Што – у абкам? Пляваць мне на ваш абкам, у мяне во – загад мiнiстра абароны, я яго выконваю. Усё! Iдзi. Пайдзёш на зборы!»
Гэтыя некалькi неабдуманых словаў вызначылi сутнасьць майго жыцьця на шэраг наступных год.
Назаўтра пайшоў на зборы – палатачны лягер у лесе непадалёк ад вёскi Грандзiчы, на беразе Нёмана. Тыя зборы адабралi ў мяне тры летнiя месяцы. Звычайныя вайсковыя парадкi, заняткi па артылерыi: падрыхтоўка дадзеных, артстралковая... На пачатку восенi – экзамэны, якiя «шэньцiла» мне здаць на пяцёркi. Прыйшоў у рэдакцыю, атрымаў водпуск. Аднойчы сустракаю на вулiцы знаёмага афiцэра, якi камандаваў намi на зборах, той пытаецца: «Ну што, Быкаў, гуляеш?» – Гуляю, кажу. – «Павестку яшчэ не атрымаў?» – Якую павестку? – «Хутка атрымаеш». Сказаў i пайшоў. I праўда, празь дзень выклiкаюць у ваенкамат – расьпiшыцеся. Выпiска з загаду мiнiстра абароны аб залiчэньнi лейтэнанта Быкава В. У. у кадры СА44. Праз тры днi яўка ў часьць. Ну, што рабiць? Пайшоў да адказнага рэдактара, той моўчкi разьвёў рукамi. Давялося зьбiраць «кружку, ложку, кацялок». На гэты раз паехаў далей – у Слонiм. У сьвеце пачыналася шырокамаштабная халодная вайна з пэрспэктывай перарасьцi ў гарачую, спатрэбiлася болей войска. Слонiмская брыгада разгортвалася ў дывiзiю, без артылерыста лейтэнанта Быкава абысьцiся было немагчыма.
Армiю знайшоў амаль той самай, якою пакiнуў два гады таму. Усё тое ж бязладзьдзе, нагнятаньне небясьпекi з Захаду, нястача ўсяго матэрыяльнага – ад транспарту да шынялёў. (Да паловы зiмы хадзiў у ватоўцы з прышытымi афiцэрскiмi пагонамi на плячох.) I незвычайны нават у гады вайны рэжым сакрэтнасьцi. Усе статуты, iнструкцыi, загады былi засакрэчаныя. Калi для заняткаў патрэбна было якое настаўленьне (а яно патрэбна было кожны дзень), трэба было ўранку атрымаць яго пад расьпiску ў сакрэтнай часьцi, а ўвечары здаць. Узьнiкала шмат блытанiны, i некалькi афiцэраў пагарэлi на тым. Адзiн наш камбат, каб кожны раз ня бегаць у штаб па статут, што-нiшто выпiсаў зь яго ў свой блакноцiк, якi затым згубiў на занятках у полi. Праўда, блакноцiк ня быў зарэгiстраваны, i камбат асаблiва не турбаваўся. Але ж трэба так здарыцца, што яго знайшоў на ўзьлеску калгасьнiк i зрабiў, як ён думаў, добрую справу – у кiрмашовы дзень адвёз блакноцiк у Слонiм. Там вельмi хутка вызначылi, каму ён належыць, i празь якi месяц з камбата зьнялi пагоны.
Зiму я прабыў у Слонiмскай дывiзii, жыў зноў у бабкi ў Альбярцiне. Кожны дзень – палявыя заняткi, у мароз, дождж i сьцюжу. Нарэшце – чаканая вясна, прыгрэла сонца, i Быкаў атрымлiвае новы загад: адправiцца на Далёкi Усход.
|
