13. НОЧ У СЯЛЕ. СЬЦІРТЫ
У хаце, дзе сабралi параненых, я спаткаў аднакашнiка з вучылiшча. Таксама параненага. Мы дамовiлiся ранiцай выбiрацца разам. Была там i адна санiнструктарка, баявiтая дзеўка накшталт маёй Кацi. Уначы мы нават выпiлi трохi, – знайшлося ў некага. Потым хлопцы апаролi ў падпечку трусоў, давай трусоў гэтых рэзаць. Хоць i параненыя, а есьцi хочацца. Блiжэй да ночы разбалелася нага, i я прылёг на лаўцы. Апоўначы хтось мяне будзiць – расплюшчыў вочы, а гэта наш камандзiр батальёну капiтан Сьмiрноў, пытаецца: «Ты паранены? Хадзiць можаш?» Кажу: не. Крыху наступаць мог, але сказаў, што не. Ён кажа: «Во зьбiраю батальён...». Закурыў, пагрэўся i пайшоў. Я зноў задрамаў i прачнуўся ад таго, што ўсё хадуном ходзiць, страшэнны абстрэл. Па сяле б’юць мiнамёты, чутно, што i танкавыя гарматы таксама страляюць, – гук такi асаблiвы, кароткi. Прыкрыцьця нiякага, мы ж у сваiм тыле. Параненыя затрывожылiся i пачынаюць па адным выпаўзаць на вулiцу. А на вулiцы ўжо iмчацца фурманкi, ратуюцца. Мой аднакашнiк, малодшы лейтэнант, кажа: «Давай пойдзем да царквы, там цераз поле – нашы».
Неяк мы зь iм выйшлi з нашай хацiны, але да царквы не дайшлi, нас абстралялi. Я кажу: «Там мы ня пройдзем» – i вярнуўся, ён пайшоў адзiн. Ды празь нейкi час расчыняюцца дзьверы, i ён падае на парозе зь дзьвюма кулямi ў горле. Крывавая пена з роту i з ранаў. Нешта хацеў мне сказаць, ды толькi хрыпеў. Хутка сканаў на маiх руках. Яшчэ праз гадзiну ў хаце засталiся толькi тыя, што не маглi хадзiць, астатнiя паразьбягалiся. Танкi ўжо ўвайшлi ў сяло. Бачу, тут мне не адсядзецца. Нага распухла за ноч i балiць горш, чым напачатку. Ступiць я ўжо не магу. Тады i я выпаўз. У двары нейкi дзядзька з пограбу дае мне пачак аўтаматных патронаў i зноў – кумулятыўную гранату. Патронаў я ня ўзяў – у пiсталеце ў мяне былi патроны. А гранату ўзяў. Адкруцiў ручку, паглядзеў, цi ёсьць запал. Запал быў на месцы. Так я ўзброiўся i думаю: «Мабыць, то – мой фiнал, фiнiта ля камэдыя». I папоўз на дарогу.
А на вулiцы ўжо, мабыць, нашыя схлынулi, нiкога няма. Танкi ўсё страляюць, асаблiва на тым канцы сяла. I тут паяўляецца параконная фурманка, на ёй чалавек пяць салдатаў. Ага, думаю, стой! Крычу iм i махаю гранатай. Калi ня спыняцца, думаю, запушчу ў iх гранатай. Але чорта яны спынiлiся, – пранесьлiся мiма. Рашучасьцi кiнуць гранату ў мяне не хапiла. Ды ўсё ж там знайшлася добрая душа, фурманка спынiлася. Саскоквае адзiн у паўшубку, падбягае да мяне, хапае пад пахi. Так я апынаюся ў фурманцы. I як урэзалi мы з таго сяла ў поле, вырвалiся, можна сказаць, з-пад танкаў. А тыя не сьпяшаюцца нас даганяць, – страляюць з гарматаў, болей цераз нашыя галовы па тых, што далёка наперадзе. У паветры толькi фыркаюць танкавыя балванкi. Я аберуч трымаюся за нешта ў фурманцы i гляджу назад, на сяло. Ля царквы бачу нашу санчасьць у няхуцавай мазанцы. Адзiн танк там раптам спыняецца i з вулiцы двума стрэламi б’е па хацiне, тая знiкае ў воблаку пылу. I ўсё. Мабыць, тыя, што там заставалiся, абстралялi яго цi кiнулi гранату, во танк i расправiўся зь iмi. Па ўсёй верагоднасьцi, тое ж назiраў аднекуль i мой камбат, якi заходзiў перад тым, як пайсьцi зьбiраць батальён. Дык ён, канешне, рашыў, што там застаўся i Быкаў. Так мяне сьпiсалi зь лiку жывых, бо ў той полк я больш не вярнуўся.
Ёсьць і яшчэ адна версія паходжаньня мае «пахаронкі». Рэч у тым, што на тое поле пад Севярынкай наш полк не вярнуўся, начальства скіравала ягоную рэшту ў іншым кірунку. Забітыя заставаліся ў стэпе. Іх замяло сьнегам. І толькі як вясной сьнег растаў, пачалі вытайваць трупы, якія сяляне крукамі звалоквалі да саней і везьлі ў Севярынку. Ля аднаго зь іх, мабыць, знайшлі маю палявую сумку зь сякімі-такімі дакумэнтамі і палічылі, што той «падсьнежнік» ёсьць Быкаў.
Пасьля ў Севярынцы на братняй магіле зрабілі нейкі помнік зь некаторымі прозьвішчамі загіблых, сярод якіх апынуўся і я.
Пасьля ў мяне было яшчэ некалькi дзён прыгодаў, прыкладна такiх, як апiсана ў «Мёртвым не балiць». Дарэчы, гэта цi не адзiная аўтабiяграфiчная аповесьць, дзе ўсё цi амаль усё – праўда. Але менавiта тое, што праўда, i стала непрымальным для сацрэалiзму. Можна сказаць, што галўным ворагам гэтага славутага мэтаду была праўда. Праўду адсочваў увесь дзяржаўна-партыйны iнстытут выдаўцоў, рэдактараў, рэцэнзэнтаў i крытыкаў. У той час, як валадары нашых думак не пераставалi правакацыйна агiтаваць: пiшыце праўду! Колькi нашага брата, пiсьменьнiкаў, пагарэла менавiта на праўдзе... А на хлусьнi, наадварот, рабiлi кар’еру.
Далей нас, параненых, везьлi кудысь на бранi нашых танкаў. Была ноч, сьветлая, зiмовая. I нас раз за разам бамбiлi нямецкiя самалёты. У часе бамбовак танкi спынялiся, i танкiсты хавалiся пад iмi, каб, калi загарыцца, пасьпець адбегчыся. А я нi зьлезьцi, нi адбегчыся ня мог i ляжаў пад бомбамi зьверху. Толькi моцна трымаўся, каб ня скiнула выбухам. Але пасьля адной асаблiва лютай бамбоўкi, калi на сельскай вулiцы згарэлi дзьве машыны, ня вытрываў i скацiўся долу. Узьлезьцi назад не ўдалося, i я запоўз у нейкую хату. Танкi пайшлi далей. Куды? – я ня ведаў, ды i танкiсты самi ня ведалi. Даведалiся пасьля. Дык запоўз я ў хату, хтосьцi памог, узьлез на ложак. Цёмна, ноч. На стале нешта стаiць, гаршчок нейкi. Сунуў туды руку, намацаў яшчэ цёплы бурак i пачаў яго есьцi. Побач на ложку хтосьцi ўжо ляжаў, мая рука ўсё трапляла ў штось мокрае на саломе, ды мне было не да таго. Я адразу заснуў. А як прачнуўся, пачало сьвiтаць, гляджу на суседа, а гэта немец, обэрлейтэнант. Але ўжо нежывы, ужо сьцюдзёны i нават задубянеў. А быццам быў жывы, як я ля яго клаўся.
Ранкам пачаўся бой, ужо за гэтае сяло. Помню, узышло сонца, усё ярка высьвецiла. На вулiцы нейкiя выкрыкi, хтосьцi кудысь бяжыць, а ў мяне, вiдаць, тэмпэратура паднялася, i я перастаў разумець, што адбываецца. I ад гэтай калатнечы, i ад недасыпаньня. Ва ўсякiм разе я ўжо ня ведаю, хто ў сяле – нашы цi немцы? Бо стралянiна чулася ў адным канцы, пасьля ў другiм, раздавалiся незразумелыя крыкi, затым усё прыцiхла. Думаю, што ж я тут буду ляжаць, чаго дачакаюся? Выпаўз у сенi. Каля дзьвярэй адгароджаны дошкамi засек з бульбай, такой дробненькай, мабыць, на корм. Я прылёг на гэтую бульбу, дастаў пiсталет i ляжу. Чую, бягуць па вулiцы, па дварах, але быццам гаворка ня наша, значыць, немцы. Дзьверы зачынены, але калi iх расчынiць, дык я тут жа, насупраць дзьвярэй, можа, трошкi збоку. I вось туп-туп па двары. Адчыняюцца дзьверы – немец! Адной рукой трымае дзьверы, а ў другой – аўтамат. А я зь пiсталетам гляджу на яго. Канешне, я магу стрэлiць у кожную сэкунду, а яму для таго трэба перахапiць аўтамат у правую руку. I вось я ня стрэлiў, а ён кiнуў дзьверы i павярнуўся назад.
Я там праляжаў яшчэ нейкi час. Пасьля, як можна было меркаваць, немцы адсюль адышлi. Па вулiцы пайшлi нашы машыны. Праўда, адкуль i куды – не зразумець. Але я ўжо выпаўз з падворку i стаў ля паркану. Iдзе бензазапраўшчык, я пачаў махаць рукой, ды ён не спынiўся. Стаю, гляджу яму ўсьлед. Той выехаў зь сяла, едзе палявой дарогай, а там раздарожжа. Ён скiраваў улева, у бок невялiкага ярка, а з таго ярка па дарозе – трасы. Запраўшчык i пыхнуў, бы факел.
Пасьля мяне ўсё ж падабрала адна машына i давезла да чыгуначнага пераезду. Там былi нашы матацыклiсты зь нейкага разьведбату i яшчэ нейкiя байцы. Мы сунулiся ў чыгуначную будку – можа, аднак, гэта былi чыгуначныя казармы. Рабочыя ў iх жылi. I там – жах адзiн. Ляжаць на падлозе чалавек пятнаццаць нашых забiтых... Аказваецца, танкiсты ўчора пасьцягвалi сюды сваiх параненых, а па чыгунцы ходзiць нямецкi бронецягнiк, – гэта ж яшчэ ў iхнiм тыле. На досьвiтку ў тую казарму зайшлi немцы зь цягнiка i ўсiх параненых пастралялi. Дзядзька-рабочы кажа: «Ратуйцеся, хлопчыкi, яны хутка зноў вернуцца!». Ну мы i пайшлi. Але куды? Ззаду чыгунка з бронецягнiком, зьлева вiдаць, як за аўражынай немцы штосьцi капаюць, далей шаша, па якой гужом iдуць нямецкiя машыны, пэўна, выяжджаюць з Кiраваграду. А наперадзе – мiннае поле, – яшчэ ўказальнiкаў не прыбралi, на дарозе шыльдачкi з «Мinеn». Але iншае дарогi ў нас няма, а за полем хоць сьцiрты, нейкае сховiшча. I старшы лейтэнант, якi быў сярод нас, кажа: «А ну, упярод! Хто першы?». У яго некалькi падначаленых у белых маскхалатах. Але iх ён не пасылае, ён хоча паслаць кагосьцi з чужых. I паслаў аднаго, параненага ў галаву пехацiнца. Той падарваўся першы. Затым другi пехацiнец пайшоў, але падарваўся якраз ня ён, а «свой» у белым халаце, якi iшоў, здаецца, цi не чацьвёртым. Хоць i iшлi па сьлядах першага. Я стыргiкаў цi ня пятым. Урэшце дабрылi да сьцiртаў...
Закапалiся ў сьцiртах, сядзiм. Назiраем. Сапраўды, празь нейкi час прыходзiць бронецягнiк, спыняецца на пераезьдзе. Зь яго выходзяць чалавек пяць немцаў, iдуць у наш бок. А там у полi стаялi дзьве пакiнутыя машыны, мы думалi, яны таксама падарвалiся на мiнах. Аж не. Тыя немцы дайшлi да машын, там нешта парабiлi (можа, замiнавалi), павярнулi назад, да чыгункi. Час iдзе, мы чакаем. Баi грукочуць вакол нас, на ўсiм даляглядзе. Скрозь нешта гарыць, бухае. Тут жа, дзе мы, цiшыня, апроч нас, няма нiкога. Немцы нас ня бачаць. I раптам проста над сьцiртамi спускаецца нямецкая «рама», трохi прабягае па сьнезе i спыняецца. Вылазiць лётчык, адчыняе капот, пачынае штосьцi там калупацца. I адзiн з разьведчыкаў кажа старшаму лейтэнанту: «А давайце захопiм “раму”». Я авiямэханiк, магу ўзьляцець». Увогуле дзiўнаваты намер, але што рабiць? Улезьлi мы добра, невядома, цi выседзiм хоць бы да ночы. Карацей кажучы, пайшлi трое да самалёту. У белых халатах, не адразу зразумееш, хто? Не дайшлi, можа, мэтраў пяцьдзясят. Немцы штось крыкнулi, i нашы нерашуча спынiлiся, нехта схапiўся за аўтамат. I ў той момант разварочваецца кулямётная турэль, i з буйнакалiбернага як паласнуць па разьведчыках... Самалёт завёўся, зрабiў невялiкую разьбежку i падняўся ў неба.
Выходзiлi адтуль ноччу. Сьвяцiла поўня, на сьнезе вiдаць далёка, таксама натрывалiся страху. На гэты раз старшы лейтэнант першым паслаў мяне, i я стыргiкаў, абапiраючыся на чыюсь вiнтоўку. Але ўрэшце перайшлi шашу i ў нейкiм сяле выбавiлiся да сваiх. Але сяло бамбуюць «юнкерсы», сыплюць касэтнымi бомбамi.
У хаце, дзе ляжаць параненыя, чакаюць вывазу, гаспадарыць дзяўчына ў пагонах, выпiсвае «карткi пярэдняга краю» i кiруе пагрузкай. Але транспарту няма, параненыя нэрвуюцца. Даходзiць чарга да мяне, пытаецца: зь якой часьцi? Называю сваю дывiзiю, а яна кажа: то ня наша часьць, я ня дам картку. Што рабiць? Бяз гэтай карткi мяне ня прыме шпiталь. Я чакаю. Тады налятае чарговая партыя пiкiроўшчыкаў, – выбухi, вылятаюць прэч вокны. I дзяўчына, страсянуўшы зь сябе тынкоўку, таропка падпiсвае мне картку. Можна ў тыл. Але на чым? Яшчэ з адным параненым у руку сяржантам выбiраемся на вулiцу. Бамбоўка скончылася, ды на вулiцы пуста. I раптам аднекуль «вiлiс» з афiцэрам, i мой сяржант крычыць: «Коля!». Шафёр – яго знаёмы. На тым «вiлiсе» пад вечар я быў ужо ў армейскiм шпiталi ў Александрыi. Во як пашэнцiла ўрэшце.
|
